Protestanci przed Reformacją: Waldensi
Opublikowano:
Rozwiń transkrypcję filmu
Protestanci przed Reformacją: Waldensi | EWST online
- [Muzyka]
- [Muzyka]
- Dzień dobry państwu jest wtorek godzina 19:00 rozpoczynamy ewst online Witamy
- doktora habilitowanego Kazimierza Bem tym razem nie będziemy mówić o soborach a w każdym razie nie o pierwszych
- soborach zaczynamy Mam nadzieję że nowy cykl protestanci przed
- reformacją i Dzisiaj będziemy mówić na temat waldensów o waldach w Polsce wiadomo
- niezbyt wiele na lekcjach historii załatwiane to jest mniej więcej dwoma
- linijkami gdzieś pomiędzy różnymi
- innymi wydarzeniami tych wieków powiedzmy pomiędzy 12 a 15
- które to się przebiega ogólnie galopem mało kto wie również że waldensi
- istnieją do dzisiaj i mało kto wie że rzeczywiście
- przed wystąpieniem Lutra byli właśnie
- były takie grupy chrześcijańskie które bez problemu możemy nazwać grupami
- protestanckimi grupami właśnie które wcielał w życie to
- o czym później mogliśmy wyczytać w słynnych tezach i w różnych innych
- wysłuchać czy przeczytać w tej chwili w kazaniach wielkich ojców założycieli
- reformacji a oni to po prostu wcielali w życie jak im się to udawało czy im się to udawało jak im się udało przetrwać do
- dnia dzisiejszego i gdzie możemy dzisiaj spotkać waldensów o tym opowie dzisiaj właśnie
- i przy okazji pewnie podzieli się z nami wrażeniami ze swojego ostatniego
- wyjazdu bo wyjeżdżał właśnie do miejsca w którym waldensów można dziś spotkać
- Kazimierz oddaję ci głos Dzień dobry państwu dobry wieczór wadzie państwu u mnie jest oczywiście
- wczesne popołudnie chciałbym zacząć od takiego elementu bym powiedział
- obrazkowego proszę państwa mianowicie chciałbym zat
- na który jest przedstawiony jako jeden z elementów
- pomnika Marcina Lutra W worman Piotr Waldo tutaj Jak widzimy
- czyta książkę Jest to mężczyzna z brodą i już od czasów reformacji a w
- zasadzie od czasu X wieku ta postać fascynowała
- protestantów także historyków kościoła Tym niemniej stąd ponieważ jest uznawany
- za przedstawiciela tego ruchu podobnie potem jak Jan Hus który zł do reformy
- kościoła i który w tej reformie kościoła aktywnie
- uczestniczył więc stąd jego obecność na tym pomniku
- Tym niemniej Proszę pamiętać że w zasadzie nie wiemy jak Piotr Waldo
- wyglądał wszystkie jego pomniki wszystkie jego przedstawienia są to przedstawienia
- wyłącznie tego jak nam się wydaje jak on
- wyglądał gdyż po prostu o Piotrze Waldo bardzo mało jako takim wiemy Kim był
- Piotr Waldo No to teraz stolicy Wald
- dobra bym powiedział świetna wystawa właśnie o samym Piotrze Waldo Piotr
- Waldo o ile wiemy że mniej więcej
- żył drugiej połowie X wieku i około roku
- 1170 mniej więcej roku
- 1170 przeżył co byśmy nazywali wewnętrznym nawróceniem jest to jasne co
- nastąpiło wcześniej wiemy że był to bogaty kupiec bardzo bogaty stać go było
- na zamówienie własnego i kopii Nowego Testamentu W języku oksytański
- który on ten Nowy Testament sobie czytał i rzekomo pod wpływem albo lektury Piotr
- Waldo przeżył głębokie nawrócenie postanowił zostawić żonę i
- córki które też takie nawrócenie przeżyły one wstępują do klasztoru natomiast Piotr waltos sam rozdaje cały
- swój majątek ubogim i zaczyna głosić ewangelię
- zaczyna ją głosić w języku zrozumiałym dla mieszkańców okolicach lonu bo on
- jest w zasadzie on się mieszkał w lonie i skupie zarówno mężczyzn jak i kobiet
- oni składają śluby czystości i śluby ubóstwa No i wędrują po okolicy i
- nauczają wzywają ludzi do nawrócenia wzywają ludzi do zaufania Bogu No
- oczywiście dla nas jest to rzecz mało kontrowersyjna Natomiast w tamtych czasach jest pewien problem Piotr Waldo
- w przeciwieństwie do swojej żony i córek które wstępują do klasztoru Piotr Waldo naucza a nauczanie jest Teoretycznie
- przywilejem tylko i wyłącznie duchownych co więcej
- konwersja Piotra Waldo na chrześcijaństwo więc sprzedanie tego Takie głębokie chrześcijaństwo więc
- sprzedanie tego co miał i rozdanie ubogim wzbudza kontrowersje No chociażby
- dlatego prawda że jest to jeden z bogatszych kupców lonu i teraz go widzimy jako żebraka nie tylko jako
- żebraka ale który głosi ewangelię Wzywa ludzi w tym także i to zaczyna być coraz
- większym problemem k do nawrócenia biskup lonu zakazuje mu
- nauczania biskup Lion go zakazuje mu nauczania co więcej nakazuje tym biednym
- z lonu gdyż tak są tak są oni nazywani opuszczenie lonu w odwołuje się do
- papieża i początkowo papież próbuje gdyby zachować
- taką drogę pośrednią mianowicie oni przedstawiają wyznanie wiary
- absolutnie ortodoksyjne papież pozwala im chodzić i
- żebrać No bo oni się z tego utrzymują Natomiast jeżeli chodzi o prawo do
- nauczania Jest to zachowana mniej więcej taki kompromis mianowicie oni mogą
- nauczać tam gdzie władze kościelne im na to pozwolą co teoretycznie wyklucza też z
- nauczania kobiety od samego początku u waldensów nauczają
- w lonie to nie wychodzi natomiast walto i jego zwolennicy rozlewają się po
- całej po całej południowych północnych Włoszech i
- południowej Francji oni nauczają Prowansji która prawda jest na południe od lonu oni przechodzą do langwedocji no
- i nauczają w górach piemontu ponieważ mówią tym językiem oksytański jest to
- język który trafia także do n Ale waldensi zaczynają rozlewać się po całej
- Europie przechodzą do docierają do Lotaryngii docierają do Niderlandów
- docierają także jak często oni podróżują we dwójkę mężczyźni i nieoficjalnie
- kobiety docierają także na tereny dzisiejszych Moraw i z czasem wiemy docierają nawet
- do Szczecina w Szczecinie jest w okolicach Szczecina jest też taka
- miejsca w której oni się osiedlają to miejsce potem zostanie ta wioska zostanie zniszczona Oni zostaną
- siłą nawróceni na katolicyzm ale do dzisiaj pod Szczecinem jest tak zwana
- Wzgórze jest tak zwane Wzgórze waldensów waldensi są znani jako ubodzy
- z lonu ubodzy z Lombardii albo jako ubodzy ci niechętni im zarzucają im
- właśnie że są uczniami Piotra wal ostatecznie kościół Po takim krótkim
- okresie wahania się kościół ostatecznie ich postanawia że uznaje ich jednak za
- heretyków i to robi papież Lucjusz i w 1184 roku na synodzie Weronie On ich
- ekskomunik co więcej początkowa ta ek Komunikacja jest ekskomunik za
- nieposłuszeństwo bowiem Wald nie stosują się do poprzednich i nauczają czasami pomimo tego że władze
- lokalni Biskupi im na to nie pozwalają ostatecznie czwarty sobór laterański w
- 1215 roku ich potępia jako heretyków to jest jednak zwiększenie pewnego procesu
- wiemy że na przy już 4 lata wcześniej kilkudziesięciu z nich zostało spalonych na stosie w
- Strasburgu część ucieka w związku z tym
- do na wschód Europy albo na północ Europy tam gdzie władza Duchowna jest że
- tak powiem nie jest tak rozwinięta No i stąd waldensi pojawiają się na Morawach
- pojawiają się na Węgrzech i znowu pojawiają się na Śląsku i pojawią się potem aż do
- Szczecina z Czasem niektórzy z nich Przyłącz się do husytów Tym niemniej te
- prześladowania sprawiają że waldensi zaczynają i to będzie trwało
- zaczynają żyć tak troszeczkę podwójnym życiem mianowicie oficjalnie są dalej praktykującym
- katolikami ale nie oficjalnie gromadzą się wspólnie i mężczyźni i kobiety aby razem
- studiować pismo aby razem żyć blisko siebie No i właśnie jest też to że
- uciekają w takie doliny gzie ich jest trudno złapać
- więcej te doliny one są jak wszystkie doliny tam jest dość
- biednie więc właści szlachta przymyka oczy na ich niekonwencjonalne poglądy religijne pod
- warunkiem że zatrzymują je do siebie dla siebie i rzeczywiście tak Początkowo jest waldensi oficjalnie
- są gorliwym synami kościoła natomiast nieoficjalnie ich doktryna jest nauczana
- przez tak zwanych barb barb czyli wujków i wiemy że szkoła dla wujków czyli dla
- tych kaznodziei została założona w wysokiej Dolinie
- angoron Podczas mojej wizyty obecnie waldensi gdyby zrekonstruowani częściowo
- jak to wyglądało mianowicie te szkoły wyglądały to było bardzo wysoko położone
- Mam nadzieję że tu państwo widzą bardzo wysoko położonych górach one na zewnątrz to są
- bardzo ubogie szopy są zwykle obok stajni dla zwierząt i kupcy latem
- podróżują we dwójkę starszy i młodszy starszy który naucza młodszy który się
- uczy oficjalnie są kupcami oni rozprzestrzeniają się po całej
- Francji po północnych Włoszech i tak jak mówiłem Austrii Śląsk Czechy aż po
- Szczecin na zimę Oni wracają do tych dolin i tutaj zimą kiedy są śniegi kiedy jest
- bardzo trudno do nich dotrzeć tutaj ci barbo razem studiują i pismo uczą się
- ewangelii na pamięć bardzo często co więcej wiemy że w tych szkołach były tak
- samo szkoły dla kobiet kobiety pod wpływem prześladowań przestają być
- kaznodziej natomiast dalej się uczą w tych szkołach Barba momencik Może mi się
- uda tu mam jeszcze parę innych zdjęć to jest takie takie troszeczkę jak to
- wyglądało mianowicie oni tutaj się uczą były rękopisy fragmenty Nowego
- Testamentu potem powstanie na początku X wieku tak zwana dobra nauka albo dobra
- lekcja la Nobel Leon w języku oksytański No i właśnie tak wyglądało tak nam się
- wydaje wyglądała ta szkoła dla barów czyli dla tych kaznodziei i znowu tutaj to widzicie
- w tej miejscowości angoron to jest to jest muzeum przepraszam to jestem mard bo padało natomiast tak bardzo długo ci
- waldensi przeżywają czyli mianowicie są oni początkowo oficjalnie są dobrymi
- katolikami natomiast nieoficjalnie oni mają jeszcze tą taką naukę swoją własną
- Tym niemniej im dalej historia się toczy tym bardziej
- ta w jak gdyby są prześladowani zarówno w w niderlandach tak samo na Śląsku oni
- się przyłącz do husytów jak mówiłem w okolicach Szczecina ta wioska w której oni się
- osiedlili ci ubodzy z lonu zostanie jest z czasem zniszczona Oni zostaną przesiedleni i rozproszeni no i kiedy
- pojawia się nam okres reformacji waldensi mają już dość Oni
- żyją w tym czasie w dolinach Saba to jest dzisiejsza południowo zachod
- południowo-wschodnia Francja i północno zachodnie Włochy i żyją w
- Prowansji i oni zaczynają mieć dość po Tylus latach po 200 latach oni chcą
- wyjść z ukrycia No tak się dobrze składa że w
- dolinach że ale tak samo
- i w Genewie a więc są to regiony francuskojęzyczne przy czym ta częściowo
- po drugiej stronie Genewy jest to tak zwane PE czyli kraj
- waldensów przyjmuje się reformacja w takim w tej takiej wersji reformowanej w
- tej wersji szwajcarskiej No i proszę sobie wyobrazić że waldensi mają dość i
- oni wysyłają swoich barów właśnie do lozanny aby
- porozmawiania się rozmówić
- wspólnego właśnie z tym nowym ruchem
- protestanckim pierwszy jest to spotkanie odbywa się w 5
- 1526 roku ale Tym niemniej to są takie
- pierwsze rozmowy Tym niemniej jednak ten protestancki jest troszeczkę inny
- mianowicie pastorzy mają żony barbo nie mają żon mówią takim nieco inny mówią
- językiem francuskim Pamiętajcie że barbo tak naprawdę mówią językiem oksytański
- ale w końcu w 1532 roku w Shan
- foran jest pojawia się tam Wilhelm Farel i trwają obrady przez dwa tygodnie Te
- obrady mają skłoni mają skłonić waldensów do przyłączenia
- się do ruchu reformacyjnego i tak rzeczywiście jest pomimo oporu niektórych barów
- którzy uważają że reformacja to jest odejście od tego tradycyjnego nauczania Piotra
- Waldo mieszkańcy wiosek waldensów postanawiają przyłączyć się do kościoła
- reformowanego i tutaj Widzicie To jest ten Monument kóry
- waldensi podejmują decyzję w 1532 w s że oni Przyłącz się do nowo
- ruchu reformacji co więcej żeby pokazać że to są że oni są częścią tego ruchu
- reformy kościoła na które oni częściowo czekali doliny waldensów sponsorują
- wydanie Biblii olivet po francusku jest to pierwsze wydanie całej Biblii
- którzy naprawdę żyją w ogromnej biedzie postanawiają się na to zrzucić No i
- właśnie sponsorują wydanie tej Biblii olivet sami dostają kilkadziesiąt
- egzemplarzy które to egzemplarze są im przekazane momen spróbuję państwu
- pokazać I to jest właśnie w tym muzeum waldensów tor pelic
- jest to jest w dwóch egzemplarzach pierwsi Wald są wysłani do akademii w
- Lozannie żeby tam studiowali jako pastorzy i potem wracają w takim triumfalnym pochodzie z tymi z tym Nowym
- Testamentem z tym Nowym Testamentem i on ma stanowić podstawę
- ich nowo ustanowionego kościoła w tym momencie Francja podbija część piemontu
- i król Franciszek i przymyka oczy na pewnego ruchy
- protestanckie i stąd oni mogą drukować ten Testament budują swoje kościoły No i
- te kościoły zaczynają bardzo przypominać Mam nadzieję że mi się uda to wam pokazać zaczynają bardzo przypominać
- kościoły francuskie reformowane czyli są ławki wszystko jest
- wokół zgromadzone wokół ambony i Jest pismo i to Pismo Święte to
- jest przedmiot ich tak wielkiej dumy że do dzisiaj Wszędzie zobaczymy to pismo święte które
- jest rozłożone i Ono jest rozłożone w kierunku wiernych jak gdyby że Pismo
- Święte jest dla wszystkich dla wszystkich wiernych zarówno dla mężczyzn jak i dla kobiet dla wszystkich wiernych
- pastorów i świeckich I to jest taki okres Wielkiego
- wielkiej dumy dla waldensów boem znowu Pamiętajcie Oni żyją w paru małych wioskach co więcej kiedy król książę
- sabud Emmanuel filbert spróbuje odbić swoj kraj z rąk Francuzów i jemu
- to się udaje Emanuel postanawia zlikwidować
- waldensów i działa tu tym razem w porozumieniu z
- królem Francji i tak naprawdę w tych latach czyli w latach 40
- i 50 XV wieku są niezwykle krwawe prześladowania
- waldensów w Prowansji i większość z nich ucieknie ucieknie do Szwajcarii część z
- nich ucieknie do Doliny waldensów oni potem powrócą ale już we Francji przyłączę się do kościoła reformowanego
- Natomiast w dolinach waldensów bardzo długo trwają walki i ostatecznie w
- 1560 roku zostaje podpisane tak zwane zawieszenie broni między wojskami
- księcia saudi a dowódcą hrabią kaur i
- powstanie coś takiego jak waldens getto a mianowicie waldensi mają prawo do
- budowania swoich domów modlitwy to się nie nazywa kościołów one nie mogą stać
- wyżej niż kościoły katolickie w tych miastach mają prawo do mieszkania i
- głoszenia swojej ewangelii w tych dolinach waldensów i stąd powstaje to
- określenie waldens skie getto oni tylko tam mają ograniczone prawo do głoszenia
- swojej religii do posiadania pastorów i do uczenia swoich dzieci muszą pozwolić
- na obecność kościoła katolickiego i kościoły nie mogą stać wyżej w danej
- miejscowości niż kościoły rzymskokatolickie co do reszty
- miejscowości pastorzy mogą odwiedzać swoich wiernych w tych miejscowościach gdzie oni już mieszkają Tym niemniej Nie
- można budować kościołów nie można prowadzić nie można wygłaszać Kazań co
- do zasady muszą kwestie religijne pozostawić do prywatnych rozmów między
- sobą samymi 1561 ten pokój kaur który nigdy nie jest formalnie przez księcia
- ratyfikowany Tym niemniej jest uznawane za jeden z pierwszych przykładów pokoju
- albo limitowanej tolerancji dla
- protestantów w ówczesnej Europie częściowo i to jest bardzo ważne na jego
- na podpisanie tego wpływa jego małżonka Francuska
- księżniczka Małgorzata de valua ona jest córką Franciszka ale ona jest pod
- ogromnym wpływem swojej ciotki królowej Małgorzaty z nawarry
- która jest wielką zwolenniczką protestantów oraz jest pod wpływem także
- swojej drugiej ciotki a mianowicie Ren francuskiej która jest księżniczką
- Ferrari która jest zwolenniczką Jana Calvina ona co
- prawda Małgorzata francuska żona księcia sabaa Co prawda jest oficjalnie
- katoliczką Tym niemniej zapewnia pastorów że jeżeli będą przestrzegać edyktu i nie będą robić nic
- przeciwko władzy książęcej obietnice księcia co do łaski
- wydane w tym edykcie będą utrzymane pomimo że jej mąż nigdy tego nie ratyfikuje dlaczego jest ten też ten
- pokój kawara jest taki samo ważny gdyż od tej pory znowu
- pastorzy mogą działać pastorzy udają geny i pamiętajcie mamy więc pismo w
- dolinach waldensów mówi się co do zasady i tym językiem oksytański
- no Poza prowans gdzie się mówiło prowansalskim ale Tami są w zasadzie
- wytępienie albo przyłączają się do reformowanych Natomiast tutaj duchowni udają się właśnie do gemy iow tam są
- uczeni po francusku wicej jest
- ogromna zaraza dociera do dolin waldensów ona w zasadzie zabiera ze sobą
- 2/3 populacji w tym prawie wszystkich pastorów i znów to spowoduje że od tej
- pory językiem liturgicznym paradoksalnie waldensów będzie bardzo długo język
- francuski bo po pierwsze we Włoszech nie wolno drukować książek protestanckich po drugie ci duchowni studiują Tak czy
- inaczej we Francji głównie w Genewie i od tej pory językiem
- liturgicznym waldensów będzie bardzo długo język
- francuski jeżeli chodzi o waldensów Oni żyją mniej więcej
- względnej względnym pokoju aż do 1655 roku tego roku
- 165 roku książę wyedy waldom albo przejść na rzymski
- katolicyzm albo przenieść się w styczniu na niezwykle wysokie terytorium czyli
- ogranicza to getto doliny waldensów do terenów
- położonych 600 Met nad poziomem morza i wyżej w jego minimani w styczniu kiedy
- trwa zima Większość mieszkańców przejdzie na katolicyzm i to rozwiąże problem waldensów to jednak się nie
- dzieje gdyż waldensi przenoszą się w styczniu do tych dolin jeszcze wyżej niż
- chciał Książę no i książę nie wie co z tym zrobić więc wysyła swoją armię pod
- pretekstem tego aby zapewnić im bezpieczeństwo i na rozkaz Książęcy w Wielkanoc 24 kwietnia
- 1655 roku wojska dokonują rano w niedzielę wielkanocną dokonują Masakry
- waldensów jest to tak
- zwany Wielkanoc piemoncka ginie kilka tysięcy osób
- głównie mniej więcej 1700 to są głównie kobiety i dzieci mężczyźni ci którzy
- mogą uciekają w doliny albo uciekają wręcz do Szwajcarii jest ta masakra powoduje coś
- tak tak wielkie oburzenie w krajach EUR s w Anglii rządzonej przez Lorda
- Cromwella że Dwory niderlandzkie Dwory
- angielskie interweniują aby książę zaprzestał John Milton pisze taką słynną
- swój wiersz o ostatniej masakrze w piemoncie
- część waldensów ucieka i not ucieknie i
- osiedli się w Pensylwanii a część osiedli się także
- w Kolonii przez Niderlandy osiedli się w Kolonii dobrego
- Przylądka Tym niemniej pod pod wpływem jednego z tych duchowny jednego z takich
- liderów nazywa się joszua javel to
- trwają trwa partyzantka i tak naprawdę książę musi się z tego wycofać i wal
- wracają ale Mogą wrócić tylko i wyłącznie do tych dolin i na tą wysokość
- którą książę im wyznaczył w styczniu 1655 roku kolejna faza prześladowań to
- jest w 1685 roku jak wiemy Ludwik odwołuje Edykt
- nantejski edyktem z fon blo i nakazuje wszystkim przejść na katolicyzm zostaje
- specjalnie wysłane wojska francuskie do dolin delfinatu i tak zwanej doliny Suzy
- aby nawrócić tamtejszych 8000 waldensów na katolicyzm część
- formalnie przyjmuje katolicyzm część ucieknie do przez Szwajcarię do
- Niemiec mężem bratanicy Ludwika XIV jest król Wiktor Amade książę swojski pram
- Wiktor Amadeusz i i Ludwig x wymusza na nim rok później
- stycznia 1686 roku aby to samo zrobił z waldensi
- w swoich dolinach czyli Wiktor Emanuel znowu cofa przywileje które dał jego
- ojciec i nakazuje wszystkim waldom w swoich dolinach aby
- albo przeszli na katolicyzm albo uciekli i tutaj do egzekwowania
- tego Wiktor Emanuel dostaje posiłki francus no i waldensi tym razem podejmują
- decyzję że będą się bronić Wiktor Emanuel nakazuje im albo złożyć broń
- albo wyemigrować i lub przejść na katolicyzm i tutaj pod
- wpływem takiego pastora on się nazywa Henry arn już go państwu pokazuje Henry
- arn waldensi postanawiają siebie bronić i ta walka trwa bardzo bardzo
- długo ostatecznie Większość z nich ucieka do Szwajcarii i Henry arn razem z tymi
- wojskami wycofuje się do Szwajcarii do kantonu w
- Genewie aby tam zabiegać o prawo do powrotu to prawo do powrotu następuje
- dużo szybciej niż im by się wydawało a mianowicie
- w 1
- 689 roku książę Wiktor Emanuel postanawia
- zmienić sojusze zmienia sojusze mianowicie odrzuca sojusz z Francją
- przenosi się do sojuszu z Hiszpanią ale potrzebni mu są żołnierze i Wiktor
- Emanuel waldom wrócić w tym pozwala waldom wrócić szczególnie młodym mężczyznom
- którzy zatrudnią się w jego armi i jest to tak zwane sławetny powrót
- gdzie powstaje wręcz Nowa Kolonia waldensów po powrocie Wiktor Emanuel
- Saba wydaje takie kompilacje wszystkich ustawodawstw mianowicie sytuacja wraca
- do poprzedniej mianowicie waldensi mogą mieszkać w tym getcie
- w razie jeżeli dziecią sierotami z małżeństw mieszany muszą zostać oddane
- kościołowi katolickiemu na wychowanie muszą płacić kościołowi katolickiemu
- dziesięcinę za chrzty za śluby pogrzeby mają prawo do budowy własnych kościołów
- No i tutaj chcę Wam pokazać jak wyglądał taki taki typowy kościół z zewnątrz bo akurat on to jest jego najnowsza wersja
- został teraz pięknie odremontowany gdzie waldensi mogli
- budować swoje kościoły z zewnątrz Zauważcie nie ma
- wieży tutaj jest o tym napisie też potem
- powiem Bóg będzie miał litość nad Syjon to jest z Księgi
- Izajasza i Zauważcie jest to postaram wam się to zbliżyć pojawia się już mniej
- więcej od tego czasu symbol wdów a mianowicie
- to lu ineb światło świeci w ciemności to
- jest ten symbol waldensów to jest dużo późniejszy rysunek natomiast że
- Wszechmogący albo wszech będzie miał litość nad swoim Syjon i kościół wygląda
- Zaraz wam pokażę jeszcze Jak wygląda wewnątrz kościół bardzo przypomina w tym
- czasie kościoły francuskie reformowane czyli jest ambona jest 10 przykazań
- ten kościół został wybudowany w 1555 roku ale potem został od
- remontowany Proszę zobaczyć jak on wygląda i pod tym względem waldensi przypominają niektóre kościoły w Polsce
- na przykład kościół Wielkanocy czy kościół w sielcu tutaj są na przykład na
- ścianach epitafia dla protestantów którzy służyli Wiktorowi i em manuelo
- oni nie mogą być chowani na katolickich cmentarzach oni nie mogą być nie mogą w ogóle własnych cmentarzy No ale dla
- szlachty czy dla wysoko postawionych są wyjątki i stąd są te epitafia w tym
- kościele ale proszę pamiętać że waldensi nie mogą mieć swoich własnych cmentarzy nawet ni poświęconej ziemi więc waldensi
- chowają swoich wiernych nie mogą nawet w wioskach Oni muszą je chowają ich w lasach stąd cmentarze waldensów nie nie
- będą istniały aż do początku XIX wieku
- ten taki to getto waldensów to getto trwa do czasu Napoleona
- Napoleon który jak gdyby początkowo dowodzi wojskami Republiki no a potem już jako
- cesarz wprowadza Sabaudia zostaje pokonana i Sabaudia zostanie wcielona do Francji
- i tam Napoleon wprowadza kodeks Napoleona i prawa do wolności sumienia i
- wyznania i prawa cywilne waldensi po raz pierwszy mogą osiedlać się legalnie poza
- niektóry tymi dolinami waldensów co więcej mają pełni praw
- cywilnych Napoleon będzie bardzo dobrze wspominany przez waldensów No gdyż po
- raz pierwszy jest taka możliwość Oni są traktowani Jak pełnoprawni obywatele Tym
- niemniej po w 1815 roku po restauracji rodziny sabaudzkie na tron wstępuje
- wstępują Dwaj synowie ostatniego króla się ładnie króla Sardynii i oni są
- niezwykle konserwatywni nawet jak na swoje czasy w szczególności Karol Felix
- Tym niemniej ponieważ nie da się pewnych rzeczy cofnąć Wiktor Emanuel i albo cy
- nie pamiętam iol potwierdzają prawa
- tym waldom którzy mogą się którzy osiedlili się na przykład w Turynie w
- innych miastach Oni otrzymują prawo że mogą tam pozostać jest jeden kościół który jest
- wybudowany poza gettem waldensów On otrzymuje prawo do istnienia dalej ale
- wal muszą wznieść kilkumetrowy katolicy na niego nie
- musieli patrzeć No i znowu waldensi nie mają prawa do prowadzenia swoich własnych Szkół nie mają prawa
- do do wznoszenia nowych kościołów i tak dalej i tak dalej i wówczas pojawia się
- taki Anglik nazywa się John Charles beckwith John Charles bewi On nie jest
- fanem Napoleona ale przeczytał taką książkę o
- podróży anglikańskiego duchownego
- stra wce postanawia sam podróżować przez te doliny No i odkrywa że w tych
- dolinach waldensów one są niesłychanie przeludnione one są niesłychanie
- przeludnione nie mają oni prawa do własnego nauczania i wpada na pomysł tak
- zwanych szkół
- mogą wysyłać swoich dzieci do katolickich szkół bo te dzieci muszą wtedy przejść na katolicyzm i wpada na
- genialny pomysł rozpisuje stworzy tak zwany komitet waldensów w Anglii ale także namawia
- żeby w każdy taka najmniejsza Osada waldensów miała swoją własną szkołę on
- Zgadza się oni muszą przekazać połowę połowę znajdą pieniędzy z Anglii w tych
- szkołach będą uczeni zarówno chłopcy jak i dziewczynki i co więcej to są szkoły
- które mają im one powstają jak gdyby niezależnie Gmina musi się opodatkować
- na nauczycieli be chce żeby Ci nauczyciele byli dobrze wykształceni więc o tym
- zaraz wrócimy więc znowu zapewnia ten komitet waldensów zapewnia im pensję i
- powstają tak zwane szkoły Bea i znowu w tych dolinach jest do dzisiaj Takie
- muzeum tych szkół be chcę Wam pokazać jak one wyglądają o bardzo
- proszę to jest jedna ze szkół one do dzisiaj przetrwały powstaje w końcu ponad 150 Szkół w tych dolinach w tych
- trzech dolinach w które oni mogą mieszkać one z zewnątrz wyglądają bardzo
- skromnie bardzo skromnie wewnątrz wyglądają mniej więcej tak to są szkoły
- gdzie są okna Pamiętajcie że szkło jest bardzo drogie
- jest podłoga z drewna większość tych domów wde są tak ubodzy że nie
- mają podobnie jak w całej Europie wówczas króluje klepisko i rodziny przychodzą są chłopcy i dziewczynki są
- uczeni na podstawie Biblii początkowo i jest to Biblia po francusku
- więc dalej jest uczenie po francusku od 1840 będzie nakaz żeby we wszystkich
- nawet prywatnych szkołach na po włosku no i w tych szkołach rodziny się te
- dzieci przychodzą i rodziny się składają każdy musi na przykład przynieść własny kawałek drewna żeby te szkoły mogły być
- ocieplone i tutaj się uczą i mężczyźni i dzieci i Zauważcie to jest Co prawda później O tym też będziemy
- mówić jest zdjęcie u wczesnego władcy tutaj No tu chodzi o humberta i Tym
- niemniej waldensi chcą pokazać jak bardzo Oni są wiernymi poddanymi rodu
- sabałów i też szkoły beita są na tak wysokim poziomie że one w ciągu dwóch
- pokoleń wyeliminują analfabetyzm w dolinach waldensów analfabetyzm zaginie jedna z
- przewodniczek mi mówiła że kiedy w latach 70 już po zjednoczeniu Włoch pod
- panowaniem wal sabałów będzie przeprowadzony spis we Włoszech 70 proc
- ludzi jest analfabetami 30 umie czytać i pisać jest zupełnie odwrotna
- prawidłowość dolin waldensów To jest jedyny region 70 osób umie czytać i
- pisać 30 jest analfabetami co więcej aby zapewnić stały dopływ nauczycieli be
- zakłada początkowo nielegalne oni tam próbują to zamykać potem otwierać Tym
- niemniej zakłada tak zwane liceum dla waldensów momencik mam
- wrażenie mam chyba zdjęcie jego Nie mogę w tej chwili ZN Tym
- niemniej są to dla waldensów dla chłopców i dla dziewczyn w tore pelic i
- potem dla dziewczyn gdyż Te dziewczyny są wysyłane i mężczyźni są wysłani potem
- na jeden rok do Genewy żeby tam się dokształcić potem znowu żeby mogli wrócić
- i w tych wioskach nauczać Bony z rodziny waldensów są mówią pięknie po francusku
- mówią też po włosku stają się tak popularne że na przykład rodzina Anieli którzy potem są założycielami
- Fiata będzie miała zawsze nauczycieli właśnie z waldensów
- ta rodzina pochodzi not z takiej doliny gdzie też mieszkali waldensi ale be do
- 184 roku nie ma wal nie mają pełni praw cywilnych i ma żadnych praw religijnych
- poza ty starymi przepisami Odnoś wstępuje Karol Albert Saba to jest taki
- dość interesująca postać on jest dobrze wspominany przez waldensów tym on jest bardzo skomplikowany i on nadaje
- saudi liberalną konstytucję i zanim to jeszcze się stanie w styczniu wydaje
- bardzo krótkie prawo dla waldensów taki dekret królewski w którym
- przyznaje waldens pełnie praw cywilnych i obywatelskich klauzula Druga mówi że
- pozostają w mocy przepisy dotyczące kultu waldensów Tym niemniej od tej pory
- w styczniu waldensi celebrują świętują to przyznanie im pełnie praw co więcej
- Karol arb przyjedzie potem nawet do Torre pelic i tam jest tak mile widziany
- przez waldensów że mieszkańcom tor pelic podaruje fontannę kto zauważył pewien
- Anglik Jest to jedyny przykład w którym to władca poddanym fontannę nie na odwrót i waldensi zaczynają budować
- swoje kościoły początkowo chcą to robić bardzo ostrożnie Tym niemniej Bey i Anglicy mówią nie działajcie metodą
- faktów dokonanych starajcie się interpretować te przepisy żeby to było
- jak najbardziej elastycznie i jeden z pierwszych kościołów który jest
- wybudowany to będzie kościół wybudowany w tor pelic oraz w Turynie ale
- zobaczycie jak się zia Zobaczcie to jest kościół Torre pelic i to jest kościół wewnątrz jego
- wnętrze to jestem ja z takim moim kolegą i z jego narzeczoną Polką momencik
- momencik bo tu gdzieś będzie widać wnętrze tego kościoła o No to jestem ja w ambonie ten kościół wygląda w ten sposób
- że jest to kościół i ambona jest pośrodku Ale on przypomina kościoły anglikańskie bowiem be bardzo chciał
- żeby Wald mieli ustrój z biskupem Walę się przed tym bronią jest na czele stoi
- świecki moderator Tym niemniej jest to kościół wybudowany właśnie w tor pelic i
- podobnie będą wyglądać inne kościoły i jest to jeden z nich pierwszy postanawiają wybudować kościół w Turynie
- Już wam pokazuję to jest kościół wybudowany wzdłuż Alei którą przejeżdża
- król No i zobaczcie znowu to jest taki styl neogotycki to jest jeszcze jedno takie zdjęcie to jest pierwszy
- wybudowany w Turynie gdyż przepisy są niejasne czy oni mogą budować swoje kościoły w Turynie czy nie be mówi
- idźcie na całość Interpretuj te przepisy jak najszerzej się da i być i w ten
- sposób zyskacie jeszcze więcej niż pozwala sama litera prawa i oni tak
- robią No i znowu Zobaczcie teraz wam pokażę wnętrze tego kościoła w Turynie
- on jest otwarty w 1800 5 roku i znowu tu
- jest widzicie on wygląda troszeczkę Jak kościół anglikański Co prawda jest ta ambona pośrodku Ale są te trzy nawy i to
- jest na tej ambonie jest ten właśnie słynny tutaj Widzicie mnie nie jestem aż taki słynny i na tejon w Turynie jest to
- lu in ten symbol waldensów prawda A więc to światło które
- świeci w ciemności i sposób na początku lat w
- połowie dopiero lat połowie X wieku waldensi uzyskują prawa cywilne No i
- bardzo elastyczne są te prawa religijne i rozpoczynają się budować kościoły w
- innych miejsc telic one są budowane praktycznie w każdych z tych dolin Ale
- waldensi zaczynają emigrować emigrują do Rzymu gdyż pojawia się pod wpływem tak
- zwanego przebudzenia francuskiego pojawia się taki bym
- powiedział rys nie tyle ewangelikalny ale taki bardzo misyjny i waldensi
- budują kościoły w Genui budują kościoły w w Mediolanie czasami to się kończy
- zamieszkami bo to są pierwsze kościoły protestanckie we Włoszech dla Włochów te
- Doliny cały czas są przeludnione i waldensi zaczynają emigrować nie tylko
- do Włoch ale także emigrują do Ameryki ud i chcę Wam pokazać moment bo znowu
- mam te zdjęcia Wald emigrują
- do do Ameryki Południowej także do Urugwaju i Argentyny i tam oni się
- osiedlają praktycznie całymi wioskami i zobaczcie to jest kościół wybudowane w
- miejscowości laaz w dzisiejszej Argentynie i tam do dzisiaj mieszka
- potomków waldensów i tam są językiem liturgicznym będzie włoski a
- potem hiszpański i oni do dzisiaj Tworzą osobny dystrykt kościoła waldensów
- Urugwaju i w La placie w Argentynie ale znowu Patrzcie te kościoły przypominają
- te kościoły które który widzieliście i tam nie można powiedzieć
- są wizytacje utrzymują kontakty i stąd jedno z największych
- ośrodków w tej chwili waldensów to są właśnie w Urugwaju i w
- Argentynie Urugwaju i w Argentynie znowu waldensi kładą ogromny nacisk na naukę
- znowu jest nam trudno to przecenić i pojawiają się broszury oni naprawdę do
- początku XX wieku WD napraw znalazłem zdjęcie przepraszam to jest to liceum
- jest Włoszech z najlepszych lice
- saudi collegio wde koleg to oznaczało liceum nie taki col właśnie to jest dla
- mężczyzn i dla kobiet i oni się uczą oni się uczą
- powstanie fakultet teologii waldensów Tym niemniej na pełne uznanie ich
- przez władze państwowe muszą czekać bardzo długo co więcej potach Alter ańsk
- które podpisuje Mussolini z Watykanem one brzmią że w każdej
- włoskiej szkole w każdej sali musi się znajdować krucyfiks No i co mają robić
- waldensi Oni są reformowani nie będzie krucyfiksu ale oni tak bardzo starają się być dobrymi obywatelami No więc cóż
- zrobią i tutaj znowu wracam do tego zdjęcia w tej szkole beita oni
- postanawiają Powiesić obraz Jezusa na krzyżu to nie
- będzie krucyfiks ale starają się być jak najbliżej prawa No moż mi się to uda wam
- to pokazać tutaj jest obraz Jezusa który błogosławi małe dzieci
- błogosławi małe dzieci żeby pozostać sobie wiernym ale także
- żeby być wiernymi obywatelami oczywiście pozostaje problem z faszyzmem
- pod wpływem teologii Karola Barta jest taki jeden z pastorów który wzywa waldensów wzorem
- francuskiego kościoła reformowanego do oporu wobec faszystów waldensi starają
- się zachować częściowo neutralność przynajmniej jako kościół w tych dolinach waldensów jest
- spora partyzantka antyfaszystowska Tym niemniej walde starają się nie opowiedzieć
- oficjalnie po Tym niemniej wśród waldensów jest ogromny opór wobec faszyzmu i większość
- waldensów podczas referendum w 1946 roku sprawdziłem te doliny waldensów minimalną większością ale
- zagłosowały za republiką Uważano że jednak saudowie po tylu latach
- sprzeniewierzyli się temu i nowa konstytucja wreszcie
- gwarantuje uznanie formalne praw i cywilnych ale także religijnych
- waldensów kościół waldensów zacznie ordynować kobiety bardzo szybko w zasadzie bez większej dyskusji na ten
- temat fakultet teologiczny waldensów jest przeniesiony wtedy do Rzymu tam jest bo chodzi o to żeby to był kościół
- dla całych Włoch w latach 70 waldensi zjednoczą się z metodysta i do dzisiaj
- jest to Federacja waldensów i metodystów tym Wald są naprawdę
- reprezentatywnie w takich zwanych wolnych zawodach ale także mało osób o
- tym wie Oriana fal jej babka była Wdą Oriana FCI jest pochowana
- na cmentarzu waldensów w Mediolanie ona chodziła w młodych latach
- ze swoją babką do kościoła właśnie waldensów waldensów jest dzisiaj bardzo mało z jednej strony z drugiej strony
- się cieszą ogromną sympatią Włochów we Włoszech jest takie prawo które pozwala część swojego podatku przekazać
- organizacji charytatywnej innej niż państwo
- i kilkaset tysięcy osób co roku przekazuje je właśnie na rzecz diakonii
- waldensów Pamiętajcie że ponieważ to było społeczeństwo które było dyskryminowane oni mają bardzo
- rozwiniętą diakoni dbali o osoby starsze osoby z niepełnosprawnościami
- dbali osoby samotne i Kia i ten ruch waldensów
- cieszy się ogromną sympatią waldensi są postrzegani jako bardzo progresywni od lat zgadzają się na
- Jeszcze zanim Włochy wprowadziły związki partnerskie waldensi błogosławią w
- kościele związki partnerskie Nie ma obowiązku nie każdy pastor musi ale błogosławią takie związki od lat
- odpowiadają się za świeckości państwa No i bardzo często będąc naprawdę
- mniejszości swoim kraju bowiem oni liczą teraz O ile ja dobrze pamiętam w tej
- chwili oni życzą momencik momencik bo muszę zobaczyć
- kilka 40 000 w oni liczą
- 25000 wiernych we Włoszech i 15000 Urugwaju i w Argentynie Tym
- niemniej oni spotykają się z ogromną życzliwością
- Włochów gdyż Włosi po prostu wiedzą iż to jest taka mniejszość która jest od lat na ich terytorium ale od lat jest to
- mniejszość która Bardzo dba o wszystkich także o emigrantów w Torre pelic
- pastorzy są znani z tego i te miejscowości one przyjęły imigrantów bardzo często przyjmują pomagają się
- zintegrować z z włoskim społeczeństwem to by było na tyle Jeżeli
- o mnie chodzi moż kiedyś o nich więcej porozmawiać znowu jest to coś zupełnie
- nam innego niż w Polsce Tym niemniej jest to w tym roku oni świętują
- 850 lecie więc tego ruchu Piotra Waldo to są protestanci sprzed protestantów i
- znowu bardzo ciekawa fascynująca historia służy wśród nich jeden Polak
- pastor Gajewski nomen na razie przerywam jeżeli macie państwo jakieś pytania to
- zachęcam rzeczywiście historia i bardzo długa i też taka
- która pokazuje jak też zmienia się grupa wyznaniowa na
- przestrzeni wieków i tutaj do tego nawiązuje takie pytanie no bo wiadomo że
- jeżeli coś się zmienia to jest część ludzi która chce zostać przy tym starym prawda część chce iść do tego nowego
- tutaj właśnie mamy takie pytanie Czy istnieją wewnętrzne podziały dotyczące kierunków jakim powinna iść ta
- wspólnota w kontekście współczesnych kwestii społecznych takich jak małżeństwa jednopłciowe czy ordynacja
- kobiet z tego co wiem to podziały są zawsze Tym niemniej
- kościół pod tym względem jest dość jednolity a mianowicie uznaje sporą
- swobodę sumienia swoich wiernych sumienia i wyznania Tym niemniej kościół pozwala od samego początku jest to
- kościół który wybiera bycie i kościołem ewangelickim ale także bycie kościołem
- dość progresywnym czyli tak jak mówię ordynacja kobiet przeszła bez żadnych problemów Kościół waldensów jest
- kościołem będącym członkiem światowej wspólnoty kościołów reformowanych była
- dyskusja na ten temat związków jednopłciowych Oczywiście nie wszyscy się na to chcieli zgodzić ale z jakiego
- powodu czy możemy na to to zrobić zanim państwo na to zezwoli natomiast waldensi
- jak gdyby wiedzą co Co to znaczy być dyskryminowany wiedzą co to znaczy Żyć w getcie mą świetne kontakty na przykład z
- Żydami z gminą wyznaniową żydowską we Włoszech i w związku z tym
- Oni przynajmniej większość kościoła w swoich stanowiskach przejawia właśnie taką pewnego rodzaju solidaryzowanie się
- są kościoły teraz na przykład zielonoświątkowe i baptystyczne które są dużo bardziej konserwatywne pod tym względem No ale proszę państwa
- Pamiętajcie Włochy już mają konserwatywny kościół więc w wersji konserwatywny protestantów
- No jak chcecie to można ale wł Włochy już mają taki kościół a znowu oni pamiętają to doświadczenie bycia
- dyskryminowany Mii życia w ukryciu życia dosłownie w getcie przez
- setki lat i w związku z tym wykształcili w sobie pewnego rodzaju empatię Podobnie jest w kościele francuskim gdzie ta
- dyskusja była są pewne przeciwności ale oni nie zdecydowali że podzielić na to
- gdy znowu francuscy reformowani pamiętają jak to jest być prześladowanym i znowu pozostawiono to indywidualnej
- decyzji i osób i duchownych i zborów No to jest właśnie fascynujące w historii
- waldensów że oni przetrwali te wszystkie wieki praktycznie nigdy nie będąc
- nigdzie żadnym kościołem dominującym prawda główne nurty
- protestanckie zarówno na przykład z pierwszej jak drugiej fali reformacji miały takie możliwości prawda
- w gruncie rzeczy no w starym w Starej Europie No to
- wiadomo w nowej Europie ewangelika owie różni też no do dzisiaj funkcjonują jako
- też bardzo ważna siła polityczna widzimy to przed każdymi wyborami natomiast
- waldensi no nigdy nie mieli takiego powiedzmy politycznego przebicia w żadnym z tych
- krajów czy c czy miejsc w których byli a mimo to udało im się przetrwać mimo tego
- właśnie tej historii tych wieków prześladowań tych tej konieczności ucieczki
- konieczności mieszkania i funkcjonowania w bardzo dużych ograniczeniach więc to
- jest niesamowite być może z tego powodu na przykład właśnie żyją w bardzo dobrych stosunkach Chociażby z
- wyznawcami judaizmu prawda czy czy szerzej z Żydami bo jakby pod tym pod tym względem ta
- historia jest niezwykle podobna i niezwykle uderzająca
- być może właśnie To spowodowało to tak jak mówisz ich taki a nie inny stosunek do
- do pewnych rzeczy no właśnie o prześladowania pyta kolejna
- osoba w kontekście zaangażowania w ruch ekumeniczny zaangażowanie w ruch ekumeniczny z kościołem katolickim budzi
- pytanie autentyczność tożsamości religijnej historycznej waldensów Czy naprawdę możliwe jest pojednanie po
- wiekach krzywd i czy współczesne kompromisy nie zagrażają ich unikalnemu
- dziedzictwu ja przypominam że pojednanie i wybaczenie jest obowiązkiem chrześcijanina niezależnie od
- wyznania i to może się w dzisiejszym świecie nie wszystkim podoba zarówno z prawej jak i z lewej strony Tym niemniej
- jest nasze powołanie z tego rozmawiałem oni mówią że na przykład obecnie z tym biskupem którego diecezji
- podlega tych parę te doliny waldensów mają bardzo dobre układy co więcej raz
- do roku pastor waldensów lub pastorka jest zapraszany do kościoła i tam wygłasza kazanie w katedrze a biskup
- wygłasza w kościele waldensów więc tak na pewno ruch ekumeniczny oni się w to
- absolutnie członkami od samego początku wspierali Baptystów wspierali zielonoświątkowców
- mało osób o tym wie ale tam w pewnym momencie zielonoświątkowcy i baptyści Byli prześladowani przez reżim
- Mussoliniego i walde im próbowali pomóc Tym niemniej wal mają też to było
- takie słynne kiedy papież Franciszek przeprosił za za prześladowanie oni powiedzieli że
- przyjmują przeprosiny nie mogą wybaczyć gdyż owania które sami dzisiaj nie mogą
- wybaczyć za tych którzy umarli natomiast proponują iście do przodu i to jest takie Bardzo ciekawe podejście bo to
- rzeczywiście No czy możemy przebaczyć za możemy przebaczyć za coś co co nas spotkało prawda Możemy też my wyrazić
- chęć budowania przyszłości pojednanie i przyszłości ruchu ekumenicznego na
- przyszłość i mi się wydaje że pod tym względem po prostu co rozumiemy przez
- ekumenii wydaje i to Częściowo mamy to jest takie pozostało w XIX wieku że to