Czy Nowy Testament głosi wieczne męki piekielne? Cz. 4
Opublikowano:
Rozwiń transkrypcję filmu
Czy Nowy Testament głosi wieczne męki piekielne? Cz. 4 | EWST online
- [Muzyka]
- [Muzyka]
- Dzień dobry państwu jest wtorek godzina 19 rozpoczynamy WSP online kontynuujemy dzisiaj a właściwie zmierzamy już ku
- zakończeniu naszego cyklu o piekle jest z nami już doktor habilitowany Piotr
- Florek profesor wst który przeprowadzał nas przez tą wędrówkę po Nowym
- Testamencie bo nie po piekle i braliśmy się przez te
- kolejne spotkania Znaleźć potwierdzenie doktryny o
- wiecznych mękach piekielnych w różnych tekstach Nowego Testamentu państwo ci
- którzy nie oglądali Zapraszam bardzo serdecznie na nasz kanał na YouTubie na
- którym znajdują się już wszystkie poprzednie części Zresztą Zapraszam państwa bardzo również do obserwowania do subskrybowania naszego
- kanału praktycznie co tydzień pojawia się tam coś nowego także bardzo bardzo serdecznie zapraszam Piotrze zapraszam
- Bardzo dziękuję Jasiu Dziękuję państwu
- za obecność to już nasz czwarty odcinek przebieżki przez Nowy Testament W
- poszukiwaniu wiecznych mąk piekielnych a więc takiego rozumienia piekła które
- dominuje w głównych wyznaniach chrześcijańskich No dzisiaj
- w tym czwartej odsłonie pozostaje nam zmierzyć się jeszcze z
- listami Apostoła Pawła
- Także mamy 13 tekstów przypisywanych apostołowie Pawłowi w Nowym Testamencie
- i spróbujmy się tym listom przyglądnąć w poszukiwaniu
- tradycyjnej doktryny piekła jeśli chodzi o te pierwsze trzy spotkania No to
- dwa trzy wnioski które nam się wyłoniły mianowicie wydaje się że tylko jedna do
- tej pory księga Nowego Testamentu czyli Apokalipsa Jana
- zdaje się jednoznacznie uczyć o wiecznych mękach piekielnych chodzi o te męki Piekielne w jeziorze
- ognistym które są przeznaczone na diabła dla zwierzęcia i dla fałszywego proroka
- natomiast forma kary innych Bytów podmiotów potępionych i znajdujących się w tym jeziorze ognistym
- nie została określona czyli ta wieczność mąk jest tylko dla diabła zwierzęcia i
- fałszywego proroka Natomiast pozostałe postaci w tym jeziorze choć też cierpią
- to nie stwierdzona ich wieczna męka drugim takim tekstem gdzie coś udało się
- nam znaleźć to Ewangelia Mateusza
- tam jest i taki jeden werset to zachęcam państwa do odsłuchania poprzednich
- części gdzie też możliwe że mamy do czynienia z
- prostą jeszcze nierozbudowaną ale wiarą wieczne męki Piekielne po
- zmartwychwstaniu ale Zachęcam do powrotu do poprzedniego
- do poprzednich odcinków aby uchwycić co tak naprawdę w tych tekstach się dzieje także kończąc tę naszą przebieżkę w tej
- czwartej odsłonie dochodzimy do korpus Paulinum do listów Apostoła Pawła i
- widzimy że w Nowym Testamencie no ewentualnie Apokalipsa i ewentualnie Ewangelia Mateusza do tej pory zdradziły nam taką
- możliwość że osoby niewierzące niewierne po ostatecznym
- zmartwychwstaniu mają przeznaczone dla siebie wieczne mąki
- Piekielne pozostałe teksty Nowego Testamentu takiej wiary nam nie zdradzały
- No dobrze przechodząc do samego Pawła co u Pawła mamy
- to będzie ciekawa powiedzmy przebieżka przez listy Pawła
- ponieważ u Pawła możemy zaobserwować zupełnie brak takich klasycznych
- terminów na określenie piekła brak w u Pawła w jego listach no takich
- pojęć jak gehenna jak Hades czy Tartar
- gdyby porównać na przykład listy Pawła z Ewangelią Łukasza o której już też
- mówiliśmy No to w Ewangelii Łukasza mamy właśnie taki termin jak Hades w którym
- znajduje się ten bezduszny bogacz i ten Hades jest określony jako topos Czyli
- jako miejsce podobnie w Ewangelii Mateusza możemy znaleźć taki przysłówek jak e.k
- Co oznacza tam Mateusza 8.12 a więc i Mateusz Ewangelia i Łukasza zdają się
- mówić o jakimś miejscu natomiast u Pawła ani takich pojęć znajdziemy ani na
- Wskazanie na to że to jest jakiś miejsce trudno w ogóle wnioskować z języka Pawła o tym że
- Paweł rozumie piekło jako jakieś miejsce nie ma u niego takiego języka jak
- powiedzmy w Ewangelii Mateusza który mówi o wrzucaniu albo pójściu albo odejściu gdzieś tak w rzucaniu do gehenny a więc jakby tak przemieszczaniu
- jakiś postaci z jednego miejsca do drugiego
- u Pawła Niewierni nigdzie nie są posyłani nigdzie nie idą nigdzie nie są
- zsyłani więc w ogóle pytanie czy w ogóle można mówić o piekle w oparciu o same
- listy Apostoła Pawła skoro to tradycyjne piekło pojmowane jako jest jako miejsce
- małpa takich pojęć które były jakoś tak przestrzennie należało rozumieć
- a nie ma tych pojęć ani tej przestrzenności No dobrze ale pójdźmy na poszukiwania dalej Zobaczmy co możemy z tymi tekstami
- Pawła zrobić no żeby założyć że teksty Pawła w ogóle mówią o piekle No
- to co trzeba zrobić to trzeba przyjąć że Apostoł Paweł mówi o jakimś losie
- niewierzących czy to Post Mortem czyli zaraz po śmierci czy może po jakimś
- ostatecznym uniwersalnym zmartwychwstaniu po którym nie tylko Sprawiedliwi powstaną do życia ale i
- niesprawiedliwi no i ci niesprawiedliwi pójdą na sąd piekielny
- więc żeby w ogóle mówić o piekle to trzeba by sprawdzić czy Apostoł Paweł w
- ogóle wyznaje jakiekolwiek przekonanie o egzystencji osób niewierzących Po
- śmierci czy też po zmartwychwstaniu No i od razu chcę zaznaczyć że
- twórczości Apostoła Pawła w ogóle brak choć jednego takiego fragmentu pasuusu
- który wskazywałby na to żeby że niewierny zaraz po swojej śmierci
- świadomie istnieje gdzieś się znajduje gdzieś idzie
- brak takich takich tekstów Jeśli więc założyć że dostępne nam pisma
- Pawła prezentują jego pogląd odnośnie do bezpośredniego Post Mortem odnośnie do bezpośredniego
- przebywania niewierzących zaraz po śmierci to trzeba uznać że nie wyznawał on przekonania o ich nieśmiertelności
- w takim tradycyjnym powiedzmy greckim rozumieniu oczywiście Paweł mógł wierzyć w jakąś egzystencję po śmierci niewierzących
- mógł ją mieć w swoim rozumieniu ale nigdzie w swoich pismach tego tego nie
- wyraził No to tyle o tej bezpośredniej obecności
- niewierzących w zaświatach trudno tam takie teksty u Pawła wskazać bo można
- się jeszcze zastanowić nad tą drugą formą egzystencji
- po życiu czy nie egzystencji zaraz po śmierci taki powiedzmy
- bezcielesnej ale też tej cielesnej po zmartwychwstaniu No i tu możemy też
- przyglądnąć się tekstom Apostoła Pawła w tym miejscu troszeczkę więcej jest dyskusji i spróbujmy tę dyskusję sobie przybliżyć
- mamy świadomość tego że w dziejach apostolskich które nie są pawłowe
- występuje Apostoł Paweł i autor Dziejów Apostolskich w 24 rozdziale W wersecie
- 14 i 15 przypisuje apostołowie Pawłowi pewne słowa ja tutaj Zacytuję państwu
- mam w Bogu nadzieję że nastąpi zmartwychwstanie sprawiedliwych i
- niesprawiedliwych mam w Bogu nadzieję że nastąpi
- zmartwychwstanie sprawiedliwych i niesprawiedliwych oraz pytanie
- Jak rozumieć te słowa które są przez autora Dziejów Apostolskich przypisywane Pawłowi jego przekonaniom Co znaczy że Paweł ma nadzieję że
- nastąpi zmartwychwstanie sprawiedliwych i niesprawiedliwych te słowa najprawdopodobniej pochodzą ze Starego Testamentu z Księgi Daniela z 12
- rozdziału drugiego wersetu gdzie czytamy w tej księdze coś takiego wielu zaś Co
- śpi w prochu ziemi wzbudzi się Jedni do wiecznego życia drudzy kuhańbie ku
- wiecznej odrazie
- pytanie jak teraz zrozumieć tę nadzieję na Zmartwychwstanie sprawiedliwych i niesprawiedliwych u Pawła oryginalnie w księdze Daniela
- to znaczenie starotestamentowych słów prorockich No najprawdopodobniej
- dotyczyło Zmartwychwstania niektórych Żydów
- z kontekstu by wynikało a nie wszystkich ludzi czyli ten fragment z Daniela 12 ale czy wszystkich ludzi ale Żydów i też pytanie czy wszystkich Żydów czy to
- wielu na rzecz jako bardzo dużo domyślnie wszyscy Żydzi czy też wielu
- ale nie wszystkie dosłownie to rozumienie Zmartwychwstania
- Sprawiedliwi niesprawiedliwych z czasem ale to w późniejszych księgach taka twarda Księga estrasza czy druga Księga Barucha już uniwersalizuje to
- zmartwychwstanie i mówi o powszechnym zmartwychwstaniu
- ale pierwotnie ta Księga Daniela dotyczy Żydów No i teraz pytanie co się dzieje w dziejach apostolskich 24 rozdziale że z nadzieja na zmartwychwstaniu
- sprawiedliwych niesprawiedliwych Po pierwsze trzeba zauważyć że w tym
- tekście nie ma żadnej informacji odnośnie do tego co się miało by z tymi niesprawiedliwymi stać tak tylko na tym etapie zajmujemy się samym
- zmartwychwstaniem i teraz czy Sprawiedliwi niesprawiedliwi
- dotyczy dwóch grup ludzi czyli wierzących i niewierzących czyli
- czy to należy w jakiś sposób zawęzić No tutaj można na ten temat dyskutować
- Natomiast ja się zatrzymam w tym w tym miejscu ponieważ jak zobaczymy U samego
- Pawła tego typu język nie występuje Nie ma mowy o zmartwychwstaniu
- sprawiedliwych i niesprawiedliwych jest inny język do którego przejdę
- więc tutaj zawieszamy osąd ponieważ po pierwsze
- to nie jest tekst bezpośrednio pawłowy po drugie ten tekst nie mówi Co się
- stanie z tymi sprawiedliwymi a po trzecie nie mamy pewności czy dochodzi o tylko o Żydów sprawiedliwych niesprawiedliwych czy o wszystkich ludzi
- no zostawmy to w tym miejscu No dobrze to przejdźmy w takim razie do samych
- tekstów Apostoła Pawła pamiętamy że jesteśmy w tym miejscu
- naszego wykładu w którym zastanawiamy się czy w ogóle Paweł wierzył w egzystencję pośmiertną niewierzących wykluczyliśmy taką egzystencję
- pośmiertną bezpośrednią w listach Pawła którą takie fragmenty znaleźć a teraz
- szukamy czy istnienia jakaś egzystencja pośmiert na niewierzących ale po zmartwychwstaniu po takim ostatecznym eschatologicznym uniwersalnym
- zmartwychwstaniem Jeśli tak skupimy się na tych tekstach Apostoła Pawła i
- przeanalizujemy te główne fragmenty traktujące o tym eschatologicznym zmartwychwstaniu to według mnie No nie tylko według mnie
- Wygląda na to że Paweł i to jest bardzo ważna rzecz którą teraz mówię wyznawał
- jedynie zmartwychwstanie wierzących że Paweł wyznawał jedynie
- zmartwychwstanie wierzących są takie fragmenty które mogą temu zaprzeczać i spróbujmy się tym fragmentom przyglądnąć pierwszy taki
- fragment pochodzi z Listu do Rzymian 14 rozdziału
- werset od 9 do 10 w tym fragmencie jest tu do Rzymian
- 14-9-10 Paweł twierdzi cytuję że Chrystus umarł i powrócił do życia aby
- zapanować tak nad umarłymi jak nad żywymi oraz że tutaj znowu cytat wszyscy
- staniemy przed trybunałem Boga No i to panowanie nad umarłymi i nad żywymi oraz
- to że wszyscy staniemy przed trybunałem boga może sugerować że chodzi nie tylko
- o wierzących ale także i o niewierzących natomiast jak się przyglądamy kontekstowi tego tekstu to zobaczymy że te dwa stwierdzenia które państwu
- zacytowałem one są podzielone są przedzielone takimi pytaniami
- które raczej wskazują na to że Paweł ma na myśli zmartwychwstanie wierzących a
- więc ma na myśli zmartwychwstanie wierzących umarłych i żywych którzy
- wszyscy wierzący przed Bogiem ostatecznie po zmartwychwstaniu przed nim stanom i wynika to z tego że Paweł mówi coś
- takiego w kontekście tych swoich stwierdzeń i tu są u Cytuję Dlaczego
- więc ty potępiasz swego brata albo dlaczego gardzisz swoim bratem
- te dwa pytania które Paweł wplata w kontekst swojej wypowiedzi sugerują że
- ma na myśli dyskusje wśród wierzących
- więc to stwierdzenie opanowaniu nad umarłymi nad żywymi ma się odnosić to panowania Boga nad
- wierzącymi którzy to mu podlegają i przez niego
- będą sądzeni kontekst w ogóle tego listu do Rzymian 14 rozdział tych wersetów dotyczy takiego wzajemnego osądzania się
- wierzących no i w kontekście widzimy że Paweł zaleca aby wstrzymywać się od potępiania innych wierzących
- Paweł twierdzi że ostatecznie wszyscy oni ci wierzący stanął przed sądem Boga
- czyli fragment z 14 rozdziału można by próbować naciągać jako mówiący o wszystkich ludziach i wierzących
- niewierzących natomiast kontekst tego tekstu raczej sugeruje zmartwychwstanie
- wierzących są jeszcze inne takie fragmenty
- których można doszukiwać się Zmartwychwstania niewierzących u Pawła
- No pozwolę sobie jeszcze je tutaj przywołać jest taki fragment w pierwszym lisie do Koryntian werset werset 5 4 rozdziału
- pierwszej Koryntian 4-5 gdzie Czytamy że to nie sądźcie przedwcześnie
- dopóki nie przyjdzie pan który rozjaśni to co w ciemnościach ukryte i ujawni
- zamysły serc wtedy każdy otrzyma od niego zapłatę od niego pochwałę
- przepraszam kiedy każdy otrzyma od niego pochwałę No i znowu jak patrzymy na kontekst tego fragmentu z pierwszej Koryntian 4-5 No
- to dostrzeżemy coś podobnego do listu do Rzymian mianowicie
- dostrzeżemy tam wątek takiego wzajemnego oceniania się chrześcijan
- A więc to sugeruje nam znowu że ten tekst dotyczy
- osób wierzących nie da się jednoznacznie dowieść że to dotyczy także niewierzący
- jest kolejny taki fragment z 2 listu do Koryntian 5 rozdział 8 do 10 drugi do
- Koryntian 5-8 do 10 to jest fragment który także wyraża
- nadzieję życia pozagrobowego i znowu wierzących
- pomimo tego że ten fragment mówi o rozliczaniu za złe uczynki zacytujmy
- znowu z tego fragmentu chcielibyśmy raczej opuścić nasze ciało i stanąć w obliczu pana Staramy się jemu podobać wszyscy musimy
- bowiem stanąć przed trybunałem Chrystusa aby każdy otrzymał zapłatę za uczynki
- dokonane w ciele złe lub dobre i znowu tutaj autor ma na myśli osoby wierzące i
- to rozliczenie ostateczne osób wierzących za ich uczynki czy to dobre
- czy złe ciężko w tym tekście doszukać się Zmartwychwstania osób niewierzących
- no dobrze Jeśli chodzi o
- te listy Pawła które naukowcy uznają za pawłowe tak
- zwane proto paulinowe protopałowe czyli te które obecnie są uznawane za
- pawłowe nie tylko przypisywane Pawłowi to jeszcze mamy dwa takie istotne
- fragmenty o których możemy coś powiedzieć czasami te teksty odczytuje się jakby One mówiły o uniwersalnym
- zmartwychwstaniu No ale znowu Wydaje mi się że uważne oko jak przyglądnie się kontekstowi tych tych
- wypowiedzi No to okaże się jasnym że chodzi o zmartwychwstanie wierzący No ten
- klasyczny fragment pochodzi z pierwszego listu do Koryntian 15 rozdziału znanego rozdziału dotyczącego Zmartwychwstania werset 22 23 państwu przeczytam
- i jak w Adamie wszyscy umierają tak też w Chrystusie wszyscy będą ożywieni lecz
- każdy według własnej kolejności Chrystus jako pierwociny potem ci co należą do Chrystusa w czasie jego przyjścia
- No i można powiedzieć tak że jak wszyscy umierają w Adamie No to wszyscy też w
- Chrystusie będą ożywieni tylko dla Pawła bycie w Chrystusie to nie to nie dotyczy
- wszystkich osób tylko bycie w Chrystusie można powiedzieć jest podzbiorem bycia w
- Adamie cała ludzkość jest w Adamie ale wierzący są w Chrystusie
- i Paweł mówi że właśnie ci będący w Chrystusie wszyscy będą ożywieni
- uniwersaliście oczywiście Chcieliby żeby wszyscy którzy są w Adamie byli w
- Chrystusie No ale to jest trudne do ustanowienia
- jeśli chodzi o listę Apostoła Pawła znaczy bycie w Chrystusie jest powiązane
- z wiarą z pewną przynależnością także autor w tym tekście nie mówi o
- całej ludzkości raz w Adamie tej całej ludzkości potępionej a potem raz w Chrystusie
- całej odnowionej ale raczej mówi o tych dwóch w zbiorach ludzi
- przy czym zbiór ludzi w Adamie jest szerszy niż zbiór ludzi w Chrystusie
- podobnie warto sobie sprawdzić jeszcze drugi taki tekst Nie będę go teraz już omawiał List do Rzymian 8 rozdział werset jedenasty
- porównać No i kolejny fragment jeden z tych dwóch głównych o który powiedziałem pierwszy
- jest Pierwszy list do Koryntian 15 którym można doszukiwać się uniwersalnego Zmartwychwstania więc zmartwychwstanie wierzących ale to jest
- moim zdaniem na interpretacja No i drugi jest taki fragment z Pierwszego Listu do
- tesaloniczan tym razem tesaloniczan z 4 rozdziału 16 do 17 wersety
- przeczytajmy ten fragment sam bowiem pan zstąpi z nieba wybieram te główne frazy
- Która z interesują a Zmarli w Chrystusie powstaną pierwsi potem my żywi tak
- pozostawieni wraz z nimi Będziemy porwali w powietrzu No i zobaczmy tutaj mamy no taki Nawet ładnie rozpisany To jest
- jeden z wcześniejszych tekstów Apostoła Pawła scenariusz tego Zmartwychwstania bo Paweł dzieli w swoich listach mówi o
- zmartwychwstaniu żywych i martwych nie tak jak
- dzieła Apostolskich gdzie my zmowa o sprawiedliwych i niesprawiedliwych tylko mówi o martwych i żywych i tutaj mamy przykład
- tego I zobaczmy że chodzi o tych którzy są w Chrystusie znowu czyli ten fragment
- z pierwszym jest to testem 4 rozdziału nie dotyczyć wszystkich ludzi tylko dotyczy osób wierzących będących w Chrystusie czyli Paweł zawęża
- zmartwychwstanie do osób wierzących tych którzy żyją No przemienienie i nie
- umrą ale jakby uczestniczą w tym wszystkim a ci wierzący umarli będą
- zmartwych wzbudzeni także można powiedzieć to jest takie zmartwychwstanie które toczy żywych i Nieżywych w tym sensie że ostatecznie
- Dane jest im życie wieczne mówimy o tych proto paulinowych o tych
- nie tylko przypisywanych pawłowilistach ale w Nowym Testamencie są tak zwane deuteropaulinowe
- ja nie chcę wchodzić w to czy one są deutero paulinowe w tym momencie Czy to
- są naprawdę pawłowe to to nie jest ta dyskusja tylko to Rozróżniam dla tych którzy te rzeczy rozróżniają Mam na myśli Teraz taki fragment z
- drugiego listu do Tymoteusza Drugi list do Tymoteusza 4.1
- fragment brzmi tak zaklinam cię na Boga i Chrystusa Jezusa
- który będzie sądził żywych i umarłych
- No i znowu żywych i umarłych ktoś klasycznie może to przeczytać że
- dotyczy wszystkich No i teoretycznie by się tak dało to powiedzieć tak żywych i umarłych to jest takie stwierdzenie które mówi o wszystkich ludziach
- wszystkich żywych i wszystkich umarłych oczywiście jest to jest to teoretycznie możliwe zauważmy
- że tutaj wynik tego sądu nie jest określony nawet jeśli to jest mowa o tych wszystkich których są także osoby niesprawiedliwe czy jakich tam nie
- nazwiemy niewierzące natomiast to co mówiłem o Liście do Rzymian 14
- rozdziale przed chwilą to myślę że spokojnie da się zastosować
- tutaj w tym tekście z drugiego listu do Tymoteusza 4.1 a więc że ta fraza
- o Bogu który będzie sądził żywych i umarłych dotyczy osób wierzących
- chrześcijan oczywiście nie jest to matematycznie pewne natomiast biorąc te wszystkie teksty z korpus Pauliną łącznie to taki
- obraz się naturalnie nam wyłania dobrze Podsumowując ten tę część naszego
- wykładu można powiedzieć że u Pawła brak jest takich fragmentów
- w których jednoznacznie moglibyśmy dostrzec przekonanie o egzystencji osób niewierzących zaraz po
- ich śmierci oraz ich egzystencji powszechnym uniwersalnym
- zmartwychwstaniu takie przekonania są obecne w Nowym Testamencie No tutaj te przypisane słowa
- Pawłowi z Dziejów Apostolskich tak mogą być czytane Być może że ten fragment z
- drugiego listu Mateusza tak może być czytany na pewno Ewangelia Jana V
- rozdział czy Pierwszy list Piotra 4 rozdział czy omawiana wcześniej
- Apokalipsa Jana 20 rozdział zdradzają takie przekonanie o uniwersalnym
- zmartwychwstaniu natomiast u Pawła No czegoś takiego nie da się
- zauważyć wyprowadzić w sposób pewny w czasach
- poprzedzających czasy Pawła nie było niczym nowym wierzyć w to że tylko wierzący będą zmartwych wzbudzeni No warto chociażby
- przestudiować drugą księgę machabejską szczególnie siódmy rozdział Gdzie jest
- mowa o zmartwychwstaniu tych synów pewnej kobiety natomiast ten oprawca
- tych synów antioch epifanes
- jemu nie jest nie jest przypisywane los PO śmiertny on jest Karany za życia
- ono jest ciekawy U Pawła Nie jest to wyjątkowy tak jak powiedziałem ale u Pawła to jest ciekawe Że on zmartwychwstanie łączy z osobami
- wierzącymi będącymi w Chrystusie co jest zrozumiałe z jego
- powiedzielibyśmy nawróceniem w cudzysłowie nawróceniem No bo to nie jest tak klasycznie rozumiane nawrócenie Ale o co mi chodzi Chodzi mi o to że on
- zobaczył Zmartwychwstałego jakby wizja Zmartwychwstałego
- przekonała go o tym że Jezus jest Chrystusem że chociaż umarł i Wyglądało na to tak jakby go Bóg ukarał to jednak skoro on żyje no to jest tym
- którym jest a więc jest
- rozumiany jako Chrystus czyli Innymi słowy skoro Chrystus jest ratowany ze śmierci i Paweł go widzi jako Zmartwychwstałego
- to wierzący też są ratowani ze śmierci są jakby w Chrystusie i uczestnicząc w
- jego śmierci uczestniczą w jego zmartwychwstaniu czyli zmartwychwstanie nie jest tylko etapem ku w życiu bądź ku śmierci ku
- zbawieniu bądź ku potępieniu ale samo uczestnictwo już w życiu pozagrobowym a więc pokonaniu śmierci już jest uczestnictwem zbawiennym samo
- zmartwychwstanie już jest częścią zbawienia nie zaś tylko przygotowaniem
- do zbawienia czy potępienia to jest bardzo ciekawą Pawła i myślę że zrozumiałe dla tych z państwa którzy znają teologię Pawła Tak więc
- podsumowując można uznać taką notę naszą pobieżną oczywiście tekstów Pawła
- jako taką która pokazuje nam że u Pawła w ogóle nie ma egzystencji po
- śmierci niewierzących czy to zaraz po czy po zmartwychwstaniu dla niego
- uczestnictwo w życiu pozagrobowym jest na wzór Chrystusa jest nagrodą dla wierzących w jego mesjaństwo w mesjaństwo
- Jezusa No dobrze ale można powiedzieć tak zróbmy jeszcze taki jeden wybieg
- ponieważ temat jest poważny załóżmy na potrzeby dalszego wykładu
- że Paweł wierzył tylko że nie wierzył w jakąś egzystencję osób niewierzących
- Po śmierci czy po zmartwychwstaniu Przyjmijmy coś takiego dla dalszego
- wywodu a więc Przyjmijmy że te osoby staną ostatecznie Po śmierci czy po zmartwychwstaniu przed sądem Bożym i
- będą w jakiś sposób sądzenie eschatologicznie przez Boga
- No i spróbujmy zobaczyć Jeżeli tak jest to czy mamy jakiś teksty które mogłyby
- nam coś zdradzić co ewentualnie takim niewierzącym Po śmierci czy po
- zmartwychwstaniu mogłoby się wydarzyć czyli czy mogliby tradycyjnie cierpieć
- wieczne męki czy może idąc tą modelem
- unicestwienia że po sądzie ostatecznie są te osoby unicestwiane albo
- idąc modelem apokatastazy uniwersalnego zbawienia że po
- zmartwychwstaniu po po śmierci to osoby w jakiś sposób są karane ale ostatecznie
- Ta kara nie trwa wiecznie I ostatecznie te osoby będą będą zbawione tak jak
- wierzący którzy o których Paweł wyraźnie mówił więc idziemy dodukcyjnie to znaczy już nie Przechodzimy przez wszystkie wersety bo
- byśmy tutaj za dużo czasu spędzili ale czy są takie wersety które mogłyby nam powiedzieć o to jest miejsce gdzie padło wierzy w
- tradycyjne piekło to jest miejsce gdzie Pawłów Jerzy unicestwienie anihilacje tylko to jest miejsce gdzie Paweł wierzy wieczne
- zbawienie wszystkich ludzi uniwersalizm taką apokatastazą osobową byśmy
- powiedzieli więc Poszukajmy takich tekstów Najpierw to tradycyjne piekło
- No już w jaki sposób dowiesz I to jest coś co już wcześniejszych odcinkach też
- państwu mówiłem żeby dowieść że Paweł wierzy w tradycyjne męki Piekielne No to
- trzeba by znaleźć takie fragmenty w których pojawia się język wieczności tak no bo ten język wieczności może nam w jaki sposób taką ideę wiecznych mąk
- piekielnych przynosić więc szukamy okazuje się że u Pawła chociaż Paweł do określa stan ostateczny
- osób wierzących przez taki przymiotnik jak ayonios czyli życie
- wieczne tak że bieżące doświadczają życia wiecznego to to jest bardzo ciekawe że u Pawła nie ma takiej symetrii On nigdy nie czyni
- takiej symetrii i nigdy nie określa losu niewierzących poprzez taki przymiotnik
- ayonios jest jeden wyjątek do którego zaraz
- dojdę ale to po kolei dla przykładu taki asymetrii gdzie mamy
- życie wieczne i nie mamy wiecznej śmierci albo
- wiecznego umierania albo wiecznych mąk tylko mamy po prostu śmierć jest nam
- bardzo dobrze wszystkim znany często Cytowany w kościołach fragment z Listu do Rzymian z 6 rozdziału wersetu 23
- tam czytamy coś takiego albowiem zapłatą za grzech jest śmierć
- tanatos zapłatą za grzech jest śmierć
- a Łaska przez Boga dana to życie wieczne Zoe ionius w Chrystusie Jezusie panu
- naszym czy w innym tłumaczeniu zapłatą za grzech jest śmieć lecz darem łaski bożej jest życie wieczne w Chrystusie Jezusie
- panu naszym zauważmy że kontrast jest między życiem wiecznym a śmiercią to
- jest typowy taki pawłowy kontrast najprawdopodobniej zbudowany w
- oparciu o między innymi to w Liście do Rzymian to myślę że to jest szósty rozdziale to jest raczej pewne o fragment z Księgi Genesis tak z Księgi
- Rodzaju i mojżeszowej to jest Adam i Ewa którzy mają możliwość taką że z jednej strony mają życie
- wieczne tak drugi rozdział i trzeci rozdział a z drugiej strony mają groźbę śmierci No i znowu Jeżeli Paweł rozumie
- zmartwychwstanie Jezusa już jako zbawieniem to zrozumiałe że wtedy życie wieczne przysługuje Jezusowi i jego
- tym którzy za nim idą no Jezus nie tkwi w tych okowach śmierci tylko przekracza
- to te śmierć a ci którzy nie korzystają z bycia w Chrystusie No to doświadczają
- śmierci Ale co znaczy ta śmierć No nie jest określona jako wieczna Więc trudno byłoby powiedzieć
- że tutaj o wiecznych mękach piekielnych że zapłatą za grzech są wieczne męki
- Piekielne lecz darem łaski bożej jest wieczne życie no nie ma czegoś takiego
- No i powiedziałem że jeszcze jest jeden taki fragment ja go oddzielam bo dla
- tych którzy oddzielają te listy prawdziwe Pawła i przylizane Pawłowi to
- jest taki fragment w drugim liście do tesalonii Chan byli za tesaloniczan pierwszy rozdział werset dziewiąty tam czytamy coś takiego że
- osoby prześladujące chrześcijan poniosą cytuje karę wieczną
- albo wiecznej zagłady tak można by o lethros aionos przetłumaczyć Czyli taką
- wieczną zagładę doświadczą prześladujących sześcian Czyli widać że to dotyczy No tych oponentów chrześcijan teraz czy
- ten tekst mówi o tym że najpierw zostaną zbudzeni albo że to pośmierci będzie Nie to równie dobrze może być w takim
- eschatologicznym planie doczesnym tak w historii że ostatecznie ci Chrystus
- przyjdzie to ci prześladowcy żyjący doświadczą tej wiecznej zagłady i to
- może brzmieć jak jakoś jakiś wieczne męki ale nie musimy ten tekst nie mówi bezpośrednio o jakimś pozagrobowym istnieją tych osób więc można odnosić to
- do spokojnie do takiego eskatologicznego planu historycznego fragment ten Witajcie Zmierza w kierunku takich tradycyjnych mąk piekielnych No
- mówią o ten tekst o wiecznej zagładzie natomiast czy chodzi o wieczny proces
- bycia w zagładzie czy chodzi o taki skutek że następuje zagłada i skutki są
- wieczne ale niekoniecznie te osoby istnieją na wieki No to już podlega
- jakiejś dyskusji Innymi słowy Ciężko powiedzieć czy chodzi o proces kary wieczne gładzenie czy czy chodzi o wieczną zagładę której skutkiem
- na przykład jest unicestwienie jakby zwolennicy tego poglądu mogli argumentować to nie jest jednoznaczne Oczywiście nawet uniwersaliści są w
- stanie ten tekst po swojemu przeczytać bo powiedzą że aionos no nie oznacza
- wieczny w sensie trwający nieskończenie proces tylko to jest wieczna zagłada i
- ta wieczne należy rozumieć adekwatnie do tej zagłady Bóg ostatecznie może ukarać
- osoby niewierzące i to będzie ich długotrwała wiemy z poprzednich wykładów też że ionos nie musi znaczyć wiecznie tylko
- może znaczyć długotrwały jakaś zagłada ale po tej zagładzie będą odnowieni a
- więc ten proces Car opisany jako ionios jest może być jak nam jako wieczny ale
- może być traktowany też jako długotrwały niekoniecznie wiecznie Także
- widzimy że ten tekst się nie jest jednoznaczny można mu przypisać tradycyjne rozumienie piekła tej frazie oledros iOS jeszcze i
- zagładzie dla zainteresowanych to czwarta Księga machabejska taką frazę używa i tam
- antiochowi czwartemu epifanesowi który prześladuje Żydów rzeczywiście wygląda
- na to że wieczne męki Piekielne są przyznawane ale na przykład w drugiej Machabejskiej już nie tak Innymi słowy No nie da się takiego
- poglądu wyprowadzić w sposób taki pewny który można potem oferować
- w nauczaniu bez żadnego takiego cienia podejrzenia czy by naprawdę dobrze ten
- tekst interpretowaliśmy i teraz mamy odwagę sobie ten tekst tak ludziom przedstawiać dobrze podsumowując
- problemy mamy z egzystencją pośmiertną osób niewierzących w listach Pawła
- problemy mamy z ich zmartwychwstaniem Mamy jeden tekst który mógłby
- być interpretowany jako mówiący o jakichś
- zagłady ale on jest za bardzo w ogóle nie jest rozbudowany i ciężko
- jednoznacznie coś powiedzieć natomiast dominujące jak czyta się Pawła to ten
- język śmierci jest w kontraście do życia wiecznego czym o czym mówiliśmy to
- dobrze czyli te tradycyjne piekło u Pawła no Jest wątpliwe No może ten jeden fragment który ktoś chciał to mógłby próbować go wykorzystywać ale
- myślę że oponenci tradycyjnych montwiejnych szybciutko pokażą No
- niejednoznaczność takiego takiego zwrotu teraz pytanie czy Paweł może wierzył w
- unicestwienie No to jest ciekawe pytanie no bo widzimy że zmartwychwstanie zawęża najprawdopodobniej do wierzących nie mówi nic o jakimś bezpośrednim posmotem
- tych niewierzących po śmierci No to może wierzyć w ich unicestwienie Szczególnie
- że a więc taki unicestwienie
- dwa rodzaje są unicestwienia takie że następnym momencie śmierci takie osoby
- po prostu umierają i no i nie są w zmartwych wzbudzane nie mają tej nagrody życia wiecznego albo że są zmartwych wzbudzane u końca wieku i przez jakiś
- czas cierpią i ostatecznie są unicestwiana więc nie uczestniczą w Ostatecznie w niebie tylko są zmartwych wzbudzane na karę żeby wymierzyć
- sprawiedliwość i ostatecznie sądzone i czeka ich unicestwienie
- anihilacja tak rzeczywiście Jeżeli tak przerzucimy sobie
- język u Pawła który mógłby dotyczyć tego eschatonu tych tych kar No to pojawiają
- się takie terminy jak apolumii taki grecki czasownik który mówi o ginięciu o
- niszczeniu No to w wielu tekstach warto sobie korporacji otworzyć
- i zobaczyć to jest taki rzeczownikowy odpowiednik apolia zguba zatracenie Ta
- śmierć o której wspomnialiśmy ta NATO z wielokrotnie występuje występuje takie
- też czasownik jak umierać
- apotnesko są te czasowniki takie rzeczowniki które mówią o zakładzie o której mówiliśmy
- o skażeniu w chory a
- jak się przyglądnie temu językowi Pawłowo tak była Ogólnie powiem jakie
- zniszczenie śnieg zagłada No to wygląda na to że bardzo blisko temu jest poglądy
- któreś z wersji poglądu O unicestwieniu ostatecznym niewierzących No ale ale
- należy być bardzo ostrożnym żeby taki taki pogląd ferować On jest On jest w
- literaturze obecny potem język naprawdę tak jeszcze jak się uchwyci teologię Pawła rozumienie przestała śmierć Zmartwychwstanie Jezusa to tak to może
- być odczytane Natomiast ja Zachęcam do ostrożności bo jak państwo weźmiecie sobie język śmierci w Starym Testamencie w
- kontekście sądu to to nie chodzi koniecznie o
- powiedzmy koniecznie o unicestwienie tak naród doświadcza śmierci jest zagłada
- śmierci znaczy że wszyscy giną tam tylko oznacza że metaforycznie że coś się
- kończy naród umiera albo No przychodzi mi do głowy z Nowego Testamentu no nie
- no nie z Pawła ale no przy analogię sobie to czytajmy z przypowieści o
- marnotrawnym synu tak który był umarły też niekoniecznie że od razu umarł
- prawda bo on ostatnio dzisiaj wraca do ojca No także trzeba bardzo ostrożnym
- być w formie takich jednoznacznych rozstrzygnięć u Pawła jeśli chodzi o
- ostateczny los niewierzących czy to w kontekście tradycyjnych Mont piekielnych czy powiedzmy takim rozumieniu tych losów niewierzących jako kończących
- się ich unicestwieniem albo stosuje ogólny kontrast Między życiem a śmiercią
- między czymś co się rozwija czymś co
- niszczeje dla tych z państwa którzy powiedzmy na
- głębiej siedzą w Biblii No to proszę zwrócić uwagę na starotestamentową
- tradycję deuteronomistyczną tak gdzie ten kontrast błogosławieństwa i przekleństwa życzę śmierci z obecny i ten język Paweł po prostu wykorzystuje A
- precyzyjnie co ma na myśli No to nie raczył nam tego wyrazić
- No dobrze to może wystarczy jeśli chodzi o tą ulicestwienie patrzę na zegarek
- jeszcze może ten trzeci Pogląd uniwersalistyczny wspomnijmy to
- apokatastaza osobowa że ostatecznie wszyscy czy po krótkotrwałych mękach czy po długotrwałych mękach czy w ogóle bez mąk ale ostatecznie wszyscy po śmierci
- zostaną zbawieni czy taki pogląd da się Pawła ustanowić No już troszkę o tym
- mówiliśmy ciężko coś takiego zrobić no pamiętamy ten fragment z pierwszego jest to
- Koryntian 15 rozdział 22 werset że wszyscy w Adamie umierają i też
- wszyscy w Chrystusie będą zbawieni że Bóg będzie wszystkim we wszystkim i tak dalej no to bardzo takie niejednoznaczne niejednoznaczne
- teksty jeżeli u Pawła ten deuteronomistyczny
- język jest obecny taki kontrastowy błogosławieństwo przekleństwo życie
- śmierć więc no można próbować natomiast
- Wydaje mi się że wszystkich się do takiego poglądu nie przekona że Paweł był uniwersalistą
- No dobrze jeszcze jest taki jeden fragment No też też nam znany którzy
- na które mogą się uniwersaliście powoływać to znowu z Pierwszego Listu
- Koryntian 3-15 3.15 taki fragment może Zacytuję ten zaś którego dzieło spłonie poniesie szkodę
- sam wprawdzie ocalenie lecz tak jakby przez ogień no takie można to czytać
- właśnie w odniesieniu do teoretycznie przynajmniej od osób
- niewierzących że wszystko co zrobili w życiu spłonie ale oni w tym ogniu przeżyją i ostatecznie będą oczyszczeni natomiast no znowu warto wziąć pod uwagę
- kontekst takiego fragmentu bo tak jak tak ktoś sobie wyrwie taki tekst i Zacytuję go gdzieś wyświetli powiem No to mam tak może oddziaływać równie
- dobrze może oddziaływać że to jest ten tekst mówi o czyśćcu
- protestanci od razu się nie zgodzą że to nie jest o czyśćcu No czemu to nie jest
- uczyństwo no bo tutaj nie jest nic takiego ciężko coś takiego ustalić No i tak dalej czyli co my mamy mocniejsze swoje poglądy i przekonania odnośnie do
- i one determinują nam trochę egze tych tekstów biblijnych natomiast warto
- zawsze na kontekst zwrócić uwagę no i ten fragment który był w którym ta osoba
- poniesie szkodę ale ale ocalenie i przejdzie jakby przez ogień no jest
- usytuowany w kontekście dyskusji nad łamanej w kościele korynckim
- rozumiem dotyczą tam przywódców w tej wspólnocie i
- najprawdopodobniej tutaj chodzi o takie nawiązanie to tak bym sugerował gdyby ktoś chciał spróbować ten tekst w kontekście przeczytać A więc
- to nie dotyczy moim zdaniem ani jakiś
- późniejszych rozstrzygnień nie wiem czyśćcowych czy czy może
- równie dobrze przecież można to przygotować właśnie uniwersalistycznych równie dobrze to może przydać że ostatecznie gdy przyjdzie Chrystus A
- Paweł wierzył że Chrystus przyjdzie rychło to ci którzy tam są
- wierzący działający w tej wspólnocie ale wchodzący w konflikty No to przeżyją tak
- póki ich nie porzuci w Chrystusie natomiast to co zrobili No to namieszali
- w tym kościele No i to zostanie zniszczone
- No dobrze
- może tyle jeśli chodzi o te fragmenty podsumujmy w takim razie
- No już tu już raz z kolei to mówię No ale przy takim duszy i wypowiedzi to te powtórzenia Mam nadzieję że mają wartość ciężką Pawła znaleźć fragmenty które
- mówią o bezpośredniej egzystencji osób niewierzących po
- śmierci są fragmenty które można by próbować
- interpretować że mówią o zmartwychwstaniu osób niewierzących ale to jest taka egzegeza Moim zdaniem ma precyzyjna że po co mam pewną tezę i
- raczej u Pawła zmartwychwstanie z częścią zbawienia tak Chrystus
- zmartwychwstał nie po to żeby potem było jakieś coś jeszcze samo ci którzy
- uczestniczą zmartwychwstaniu to już uczestniczą w zbawieniu
- więc to są te te dwie rzeczy odnośnie egzystencji pośmiertnej No i teraz w oparciu o te jeśli nawet Założymy że jest jakaś egzystencja pośmiertna No to
- tradycjonalista ma jedną frazę w drugim te saloniczan którą mógłby próbować
- jakoś wykorzystywać ale to myślę że mało jest jednoznaczne i jeśli tylko o
- te dwa słowa mielibyśmy budować doktrynę wiecznym mą piekielnych u Pawła No to uważam że to o nim
- nie jest najlepsza metoda Uniwers saliści też mają trudniej u
- Pawła Myślę że najłatwiej u Pawła mają Osoby wyznające unicestwienie i to taki
- umcestwienie które wiązane jest z fizyczną śmiercią podąs tak jak Chrystus umiera za kogoś i ktoś uczestniczy w jego śmierci No to
- Chrystus zwycięża śmierć i ta osoba uczestniczy w jego zmartwychwstaniu ale ktoś nie jest w Chrystusie No to nie uczestniczy zapłatą za grzech jest
- śmierć uczestniczy Ostatecznie w tym losie śmierci ale to też tak jak powiedziałem wcześniej nie jest jednoznaczne i trzeba to zostawić moim
- zdaniem w takim większym większym zawieszeniu choć gdybym miał powiedzmy te trzy poglądy do wyboru i trzeba było
- zdecydować powiedzmy już nie w takim naturalnym tak energetycznym procesie badawczym tylko trzeba po prostu powiedzieć Moim zdaniem
- się nie powinno wtedy nic mówić ale jak już trzeba powiedzieć No to to powiedzmy unicestwienie u Pawła jest może nawet spójne z jego teologią ale
- pamiętajmy żeby nie narzucać późniejszych rozstrzygnięć dogmatycznych precyzyjniejszych pytań na teksty z pierwszego wieku które są mało
- jednoznaczne Myślę że to dało się nam dostrzec
- No dobrze co w takiej sytuacji zrobić kończąc te cztery nasze wykłady No ci z
- państwa którzy przeszli przez 4 to widzą jak jak wątłe są podstawy biblijne pod doktrynę o wiecznych mąkach
- piekielnych która dominuje w chrześcijaństwie moim
- zdaniem w oparciu o sam Nowy Testament takie taką doktrynę ciężko jest
- ustanowić sposób jak to powiedzieć
- taki rzetelny no powiedzmy jeśli Wezmę znajdę coś u Mateusza to mam to mam
- zakładać że wszyscy chrześcijanie tak uważali No u Marka tego nie ma u Łukasza tego nie ma u Jana tego nie mam Jeśli znajdę coś u Pawła to mam założyć że
- inni ciągle w jego Testamentu Uważaj to co Paweł no nie raczej ja dostrzegam Nowym Testamencie niejednoznaczność i
- różnorodność i jeżeli chcemy sobie wyrobić Powiedzmy że dany kościół na
- Wspólnota potrzebuje mieć jasny pogląd na dany na dane
- na temat Piekieł No to to niech sobie go wyrabia Ale myślę że
- nie ma podstaw takich mocnych biblijnych żeby to robić na przykład doktryna że
- ich Chrystus zmartwychwsta jest oczywista tak że Jezus jest Chrystusem to jest też oczywiste w oparciu o nowe Testament że jest jeden Bóg też jest
- oczywiste to bez względu na to czy ten egzegeta jest wierzący czy niewierzący czy krytyczny czy niekrytyczny No to wychodzi z tych treści natomiast wieczne
- mąki Piekielne No nie dają się ustanowić jako uniwersalne przesłanie nowego
- testamentu jednoznaczne raczej można dostrzec niejednoznaczność wypowiedzi i
- różnorodność tych wypowiedzi Jeśli chcemy ustanowić sobie konkretną do
- której jest potrzebna chcę mieć pewność bądź dany kościół formułuje jakieś nauczanie No to musi
- odejść od samej biblistyki musi przejść w refleksję teologiczną i filozoficzną a więc na innych przesłankach zastanawiać się nad tym jak ostatecznie
- będzie wyglądał los tych którzy Nie uwierzyli natomiast wersety biblijne w takiej sytuacji Będę
- wiedzieć stosowane bardzo ostrożnie a szukanie pewnych innych założeń
- teologicznych o naturze Boga o naturze człowieka i tak dalej filozoficznych jakiś etycznych za co należy się komuś wieczne
- męki A co wymaga tylko
- małej kary albo w ogóle może być pomijane no tego typu dyskusje teologiczno-filozoficzno-etyczne i inne
- można by prowadzić żeby ewentualnie wytworzyć jeden pogląd na piekło które można by
- powiedzmy przepowiadaniu Kościelnym zborowym ferować
- No dobrze Myślę że tutaj w tym miejscu zakończę i Dziękuję
- państwu za te nasze 4 przebieżki przez
- doktryny piekła w Nowym Testamencie Dzięki serdeczne taka mała refleksja
- moja że w tej chwili kolejną taką rzecz którą
- powinniśmy gdzieś poruszyć to jest kwestia sollascatura Co to oznacza czy całkowicie wyklucza tworzenie
- doktryn czy tradycji opartych O właśnie taki argumenty teologiczne
- filozoficzne i tak dalej I czym
- pierwotnie która była bo z tego co mówisz No to
- wygląda na to że kościoły uznające resora scriptura mają dużo większą
- trudność wyjaśnianiu skąd im się wzięła doktryna wiecznych mąk piekielnych
- do kościoły które jakby założyli w doktrynie znowu swojej opierają się
- również na tradycji na innych źródłach objawienia mają pod tym względem nieco
- łatwiej Piotrze to rzeczywiście była Niesamowita podróż dlatego że to co pokazałeś przede wszystkim moim
- zdaniem właśnie nawiązaniu do tego co mówiłam przed chwilą to jest to w jaki
- sposób my w ogóle postrzegamy pewne doktryny i to z czego ona wynikają jak
- bardzo często nam się wydaje że coś znika No właśnie na przykład z Biblii
- sposób bezpośredni i oczywisty po czym okazuje się że to Ani bezpośrednie a
- nieoczywiste ani czasami ja nie mówię tutaj akurat o konkretnie o piekle ale czasami mamy takie przypadki że nawet za specjalnie prawdziwe nie jest
- coś wynika z jakiegoś wersetu który odczytywany w kontekście tutaj też
- zrobiłeś dzisiaj bardzo ciekawe pokaz właśnie tego w jaki sposób
- odczytuje się wersety biblijne
- No mogą różne rzeczy z tego nie wynikać ja państwa bardzo Zachęcam do tego żeby
- właśnie w ten sposób przyglądać się Biblii nawet jeżeli państwo się nie
- zgadzacie z tą [Muzyka] tezą że w Nowym Testamencie nie ma zbyt dużo na temat wiecznych mąk piekielnych
- to warto przyjrzeć się metodzie dlatego że
- ona nam nas trochę się z kolei który które każdy z nas Wchodzi bo to jest
- normalna rzecz a jednocześnie pozwoli odcyć jakieś zupełnie nowe warstwy
- zupełnie nowe znaczenie i czasami [Muzyka] przemyśleć od początku coś co tak po
- prostu sobie mówimy bo wydaje nam się oczywiste tak to w ogóle no pięknie To
- Asiu powiedziałaś No to rzeczywiście czasami nawet to może być troszkę śmieszne że ktoś wyznaje zasady coraz
- scriptura a tak naprawdę
- wyraża przekonania które wynikają z Długiej tradycji historycznej kościoła refleksji teologicznej która
- taką taką zasadą nie zawsze się kierowała przypominają się też takie badania do u filologów wychodzi że powiedzmy jak
- teolodzy czy motywowani teologicznie egzegeci wyglądają do tekstu biblijnych
- No to chcąc nie chcąc mają całym ten bagaż tradycji z tyłu natomiast jak