TRANSKRYPCJA: "Tajemnice Biblii: Lilith - kobieta wyzwolona czy krwiożerczy demon? Cz. I | EWST online " Data publikacji: 11.08.2024 Długość: 01:08:21 --- [0:04] [Muzyka] [0:04] [Muzyka] [0:15] Dobry wieczór państwu jest wtorek godzina 1900 [0:20] rozpoczynamy ewst online a dzisiaj naszym tematem zą widać tutaj po [0:28] ilustracj więc będzie O właśnie rzeczach [0:33] tajemniczych drugi czarny kot zaręczam państwu po mojej stronie również jest ale nie jest na wizji jest z nami [0:42] profesor Kalina Wojciechowska która będzie mówiła tak i [0:47] szyszak Która właśnie z pomocą szyszaka będzie mówiła o lilit zaczynamy w ten [0:54] sposób Taki mam nadzieję ciekawy cykl o tajemnicach Biblii bardzo wykluczone że [1:00] ta dzisiejsza opowieść o lilit przełoży się na więcej niż jeden odcinek ponieważ [1:06] wbrew tajemniczości samej postaci materiału jest bardzo dużo jest bardzo [1:14] dużo rzeczy nad którymi warto się pochylić i zastanowić zarówno w tekstach [1:19] źródłowych jak i we współczesnych interpretacjach zarówno samej osoby l [1:25] jak i tego co ona symbolizowała więc kim de facto lilit była czy kobietą [1:33] wyzwolona symbolem bardzo wczesnym symbolem kobiecej niezależności pewnego [1:39] rodzaju nurtów feministycznych czy krwiożerczy demonem którym straszył się zarówno młode [1:46] niewinne dziewczęta jak i jeszcze bardziej młodych niewinnych chłopców czy lilit była uosobieniem zła [1:56] czy po prostu była głosem kiet które w ten [2:03] sposób znalazły przedstawicielkę swoją w czasach których [2:08] niepodzielnie panował przynajmniej w tej części naszego świata patriarch ciebie [2:14] Kalino Witam bardzo serdecznie po przerwie i równie serdecznie [2:20] zapraszam do [2:25] opowiedzenia Bardzo dziękuję przerwie spotkać się na platformie ewst [2:34] online bo rzeczywiście tak się składało że w trakcie roku akademickiego No było [2:39] to mniej mniej możliwe i zacznę od [2:45] właśnie od tego tytułu tak że tutaj ten tytuł pokazuje pewne [2:50] dylematy nie tylko z klasyfikacją lilit ale też ze sposobem [2:57] ujęcia rozwoju tej postaci jeśli zaczniemy od niezależności tak jak [3:02] jest tutaj w tytule od niezależności kobiecości to będzie oznaczało takie [3:10] pójście za kanoniczną kolejnością ksiąg biblijnych zwłaszcza za dwoma opisami [3:17] stworzenia które starano się ze sobą harmonizować i wyjaśniać chronologicznie [3:24] przynajmniej na początku pierwszy opis mówi o takim równoczesnym stworzeniu [3:32] to najpierw stworzenie mężczyzny potem stworzenie kobiety No i tutaj powstaje pytanie czy zatem istniały dwa akty [3:41] stworzenia Natomiast jeśli Rozpoczniemy sobie od utożsamienia lilit z tym [3:48] krwiożerczy demonem to chronologicznie Będzie to [3:54] bardziej iet jedyny tekst który wspomina [4:02] literalnie lilit pochodzi z Księgi Izajasza Tak pamiętamy że Księga Izajasza ona [4:09] powstawała etapami No ale przyjmuje się że od tego ego do sz nawet do pi [4:17] wieku Oczywiście przed przed Chrystusem czyli jest to tekst starszy nawet niż ten [4:26] pierwszy opis stworzenia z opowiadanie [4:31] kapłańskie które właśnie przyczyniło się do powstania tej najbardziej znanej [4:37] historii o lilit jako pierwszej żonie Adama No ponadto też właśnie wzmianka [4:46] w księdze Izajasza nawiązuje Przynajmniej tak się [4:52] wydaje do jakieś etymologii imienia lilit Może właśnie do takich [4:58] najstarszych wyobrażeń z nią związanych więc myślę że najlepiej [5:04] będzie właśnie przyjąć taką chronologiczną kolejność Jakoś tak ostatnio się złożyło [5:12] że znowu dosyć dużo mówię o demonologii niedawno miałam taki wykład właśnie o [5:17] demonologii biblijnej gdzie podkreślał że ta Demonologia biblijna nie jest [5:23] jakąś systematyczną uporządkowaną refleksją uporządkowaną nauką ma Ponadto [5:30] taki charakter heteronomiczny to znaczy adaptuje wątki [5:36] które obecne były w mitologiach czy Demonologia państwie Ludów [5:42] ościennych i właśnie historia lilit jak na dłoni Obrazuje to wszystko tak że że [5:49] nie lilit nie jest istotą która powstała w umysłach [5:54] Izraelitów nawiązuje do tych przede wszystkim mezopotamskich wyobra [6:00] demonicznych ma mnóstwo wątków które nie zawsze do siebie pasują a że nawet [6:07] częściej nawet nie pasują niektóre wątki na siebie się nakładają inne ewoluują w zupełnie [6:15] niezależne narracje zwłaszcza w takiej tradycji pozabiblijne rabiniczne [6:25] kabalistyczne zatem jeśli przyjmiemy właśnie tak taką kolejność czyli najpierw [6:32] opowiemy sobie o demonicznej prowincji lilit następnie o jej niezależności a na [6:38] końcu może uda nam się połączyć te dwa wątki właśnie w taki jeden który [6:43] znajduje odzwierciedlenie w kulturze popularnej No [6:50] bo w sumie należałoby się też tego spodziewać No to w ten [6:55] sposób w ten sposób się [7:00] plan tego naszego dzisiejszego spotkania i plan jest taki tak jest [7:08] takich osem punktów jak widać jest ich dużo tak jak zostało to zapowiedziane [7:15] nie wiem czy dzisiaj ze wszystkim zdążymy myślę że może tak z tą pierwszą [7:20] z tą pierwszą częścią a mianowicie lilit w Biblii hipotezy dotyczące etymologii [7:25] imienia Lil związki z wierzeniami mezopotamski ta implikowana obecność w Księdze [7:34] Rodzaju tak bo powiedziałam że jest jedno miejsce które wspomina literalnie [7:40] olit ta tradycja rabiniczna w Talmudzie i w midrasz rozwój narracji w [7:46] apokryficzny alfabecie Bens Syracha i w kabale czyli w księdze zohar No i [7:52] wreszcie właśnie takie portrety Lil jako kusicielki [8:00] współczesnych tekstach kultury jeśli weźmiemy sobie tekst [8:05] biblijny tutaj mamy właśnie ten tekst z Izajasza razem z No takim kontekstem [8:14] takim najbliższym kontekstem tak to jest cały taki cykl o zagładzie zagładzie [8:24] edomu czy nawet o rzezi u i właśnie [8:29] spustoszeniu jakie czeka edom tak ja nie będę państwu [8:35] czytać bo państwo tutaj sobie doskonale doskonale sami przeczytają No to tak [8:42] widać że to spustoszenie opisywane jest w taki dosyć Charakterystyczny sposób na tym [8:49] pustkowiu które pozostanie po edom będą się [8:55] zbierać zwierzęta dzikie zwierzęta które zwyczaj właśnie zamieszkują jakieś [9:01] tereny pustynne albo wykazują aktywność nocną tak na tych ruinach na [9:08] tym pustkowiu one będą się spotykać i tutaj na czerwono zaznaczyłam właśnie [9:14] ten tekst który nas najbardziej interesuje a mianowicie dzikie psy [9:20] spotkają się z hienami kozły będą się wzajemnie nawoływać tam także lilit [9:26] zapewni sobie spokój i znajdzie dla siebie miejsce odpoczynku tam wąż założy [9:33] gniazdo Tak więc też wyboldowane mają państwo nazwy nazwy [9:41] zwierząt to są Zresztą nazwy zwierząt bardzo ciekawe jeszcze do tego Będziemy do tego będziemy [9:47] wracać No i Wydawałoby się że wszystko jest jasne gdyby nie tłumaczenia tego [9:54] tekstu tutaj ze strony biblie polskie tak najprostsza taka [10:02] wyszukiwarka nie wiem czy to będzie wszystko dobrze widać Mam nadzieję że [10:08] tak jest przedstawi są przedstawione różne tłumaczenia tego 14 wersetu z [10:16] Księgi z Księgi Izajasza i proszę zauważyć to są reprinty tak one [10:22] oczywiście odnoszą się do przy Wujku czy Biblii Gdańskiej to jest Biblia Gdańska [10:30] to jest ta edycja Królewiecka więc te daty tutaj nie są [10:36] datami Kiedy powstały dane tłumaczenia tylko są [10:42] datami wydania tych tych tłumaczeń tak wimy że wujek jest [10:47] taką translacją która powstała na przełomie 16 i X wieku i proszę teraz [10:53] zobaczyć jak ta lilit którą mamy w tekście Biblii ekumeniczne [11:01] tutaj jest tłumaczona jako jędza tak samo w Biblii Gdańskiej będzie [11:07] tłumaczona jako ję w Biblii Gdańskiej wydanie z 2017 roku już jest [11:15] jako płomykówka Czyli jakiś gatunek sowy potem uc cylkowa też będziemy [11:23] mieć Biblii Tysiąclecia występuje Lil w Biblii warszawskie bi brytyjskiej [11:29] upiór nocny Biblii Poznańskiej podobnie mamy widmo nocne W Biblii warszawsko-p jest [11:36] lilit w Śląskim towarzystwie biblijnym to jest nigdy nie pamiętam czy to jest [11:42] ta nowa Biblia Gdańska czy uwspółcześniona Biblia Gdańska ale też mamy sowę tak tak też tam pojawia się [11:50] sowa No i wreszcie w Biblii ewangelikalne Instytutu [12:00] tak zwanej popularnie Bibli Zaręby mamy nocne ptaki gdzie już jest też takie [12:06] odwołanie do aparatu krytycznego który sugeruje żeby tutaj użyć liczby mnogiej [12:12] a nie liczby pojedynczej tak bo tutaj nocne ptaki są w liczbie w liczbie [12:20] mnogie polskie tłumaczenia już nam uzmysławia [12:32] wiele też skojarzeń bywało z nim związanych jeżeli Cofniemy się w czasie [12:39] jeżeli Cofniemy się do tłumaczeń starożytnych [12:44] do septuaginty to tam w tym miejscu będziemy mieć liczbę mnogą a więc onur [13:00] końcówkę kentaur [13:06] czyli tak Czyli nawiązujące coś do centaurów a więc [13:13] takiej mitycznej hybrydy połączenia zwierzęcia [13:31] Grecy w sensie oczywiście Żydzi posługujący się językiem greckim i żyjący w kulturze [13:40] greckiej tak uważali l za postać bardziej taką mitologiczną [13:47] już wiązali ją z pewną mitologią to mitologią [13:52] grecką a nie z jakąś pocią pocią [13:59] nakłada się też wyobrażenie lilit jako postaci demonicznej tak że że mamy tutaj [14:06] właśnie taką postać hybrydę która nie występuje normalnie w przyrodzie jest [14:12] dziwnym tworem więc jest takim tworem demonicznym No i okazuje się że to są [14:17] dosyć słuszne skojarzenia tutaj akurat mamy taki obrazek może nie do końca [14:22] przystający do tego onok kentaur która które sugeruje septuaginta dlatego [14:29] mamy kobietę połączoną z koniem Natomiast tutaj ta pierwsza część onok [14:35] tauros odnosi się do Osła tak w grece onos oznacza osła lub oślic więc [14:45] może być właśnie to takim nawiązaniem że jest to pół kobieta pół osioł [14:53] ale jest też jeden taki [14:58] rzeczownik bard podob onura i onura oznacza gatunek małpy bez [15:07] ogona więc w każdym razie myślę że widać tutaj [15:12] to nawiązanie do jakieś takiej postaci hybrydowej czy to będzie właśnie [15:18] połączenie kobiety z osłem czy to będzie nawet połączenie kobiety z małą warto to [15:26] to zapamiętać Natomiast ciekawe jest tłumaczenie które [15:32] występuje w wulga w wulga lilit nosi imię które [15:37] pewnie bardziej nam się kojarzy z seksmisję bo nosi imię Lamia tutaj [15:42] Hieronim czyli czyli tłumacz wulgaty zapewne kierował się po pierwsze takim [15:50] tłumaczeniem syah eity a nie [15:55] tłumaczeniem bo to właś pierwszy już w na przełomie II TR [16:04] wieku w swoim greckim przekładzie tego tekstu hebrajskiego dokonuje tego utożsamienia [16:11] lilit z lamą prawdopodobnie dlatego żeby uniknąć [16:17] hebraizm tak bo to to jest jedna z takich trosk symcha aby ten tekst grecki [16:23] był rzeczywiście tekstem greckim bez barbaryzm czyli bez bez żadnych hebraizm [16:29] po drugie wydaje się że może za czasów już za czasów symcha I jeszcze za czasów [16:35] Hieronima czyli na przełomie c i pi wieku wierzono że właśnie lilit jest [16:43] takim demonem potworem czyhającym głównie na dzieci i na [16:50] mężczyzn No bo z taką działalnością kojarzy się Lamia Lamia najbardziej by [16:57] tutaj pasowała żeby zastąpić hebrajsko lilit takie jakby ktoś nie [17:05] pamiętał to tylko wspomnę że w mitologii greckiej Lamia to jest [17:12] kochanka Zeusa jedna z kochanek z wiemy że Zeus był bardzo kochliwym Bogiem miał bardzo [17:19] wiele tych kochanek i jedną z jego kochanek była [17:26] królewna królowa oczywiście małżonka [17:34] Zeusa była bardzo zazdrosna No i postanowiła ukarać i niewiernego [17:41] małżonka czyli Zeusa i jego kochankę czyli [17:47] lamie kara była bardzo okrutna Bo za każdym razem kiedy [18:00] kazała to dziecko zamordować Lami No i można sobie wyobrazić [18:07] jak czym dla matki jak bardzo matkę musi poruszać śmierć Śmierć własnego dziecka [18:14] utrata własnego Dziecka w związku z tym nic dziwnego że Lamia wręcz oszalała z [18:20] rozpaczy i z tej rozpaczy zaczęła wykradać i mordować pożerać też dzieci [18:27] inny Mat poświęcić się macierzyństwu to no [18:32] mieściła się też na innych na innych matkach to jest dosyć ważny szczegół [18:39] który będzie potem który no i potem i wcześniej był [18:45] wiązany właśnie z z lilit drugi motyw który się tutaj pojawia to jest ten [18:51] motyw uwodzicielski Bo Lamia oczywiście w wyniku rozpaczy przekształciła się w [19:00] taką taką kobietę o bardzo brzydkiej twarzy [19:05] ale potrafiła się też zmieniać Tak więc [19:11] Lamia mogła przybierać albo postać pięknej kobiety która [19:17] uwodziła niewinnych Bog ducha winnych [19:22] mężczyzn albo mogła przybierać też postaci zwierzęce no Poza tym tutaj jak [19:30] widać była dosyć odrażająca żywiła się ludzkim mięsem krwią i dzieci str dzieci [19:38] były strasz właśnie lamą przez przez matki tak może to mało pedagogiczne ale [19:44] greckie matki mówiły do do dzieci zobaczysz jak będziesz niegrzeczny to przyjdzie Lamia i cię zje więc mamy [19:52] tutaj ten motyw poż poan dzieci zą czasem zaczęto lam [19:59] przedstawiać w takiej hybrydowej postaci tutaj mamy właśnie już nałożenie się na siebie tych tych elementów właśnie [20:07] hybrydy człowieka i jakiegoś zwierzęcia akurat w przypadku Lami było to [20:15] zestawienie kobiety i węża tak i ten obraz też potem w mitologii hebrajskiej [20:22] będzie się rozwijał akurat na tym slajdzie który państwo widzą mamy taki [20:27] drzew roku gdzie Lamia No może nie jest tutaj [20:34] Zbyt piękna tak ale ma głowę i piersi kobiece [20:40] ciało węża właśnie te łuski które tutaj widać zaczerpnięte zostały od [20:49] węża ma ciało osła co być może też nawiązuje właśnie do tego tłumaczenia [20:54] znanego sey kopyta które pochodzą od osła No i Lwie [21:04] pazury tak przednie łapy z takimi pazurami żeby mogła pochwycić swoją [21:11] zdobycz swoją ofiarę i ją rozszarpać No dobra ale wracamy [21:18] do Księgi Izajasza I zobaczmy Jaki [21:24] jest kontekst właśnie w którym pojawia się lilit Tak jak powiedziałam [21:30] już mamy tu Przede wszystkim zwierzęta może się właśnie okazać że [21:39] naprowadził umaczenie niż te proponowane przez septuagint i vulgate [21:47] natomiast widoczne już w niektórych rozwiązaniach translatorski polskich i to [21:53] staropolskich właśnie związanych z jakimś gatunkiem nocnych pt albo z [22:00] jakimś gatunkiem Sowy bo być może właśnie lilit oznaczało [22:05] takie zwierzę które pojawia się nocą tak jak właśnie jeszczy tak jak sowa które [22:11] są tutaj wymienione zą to wiąże się też z jedną z etymologii imienia lilit które [22:19] ma nawiązywać do hebrajskiego określenia czy hebrajskiego pojęcia la la znaczy [22:26] noc więc pewno jest to istota która swoją aktywność realizuje nocą [22:35] tak no i niektórzy nawet badacze sądzą że nie jest to tylko nawiązanie [22:43] ale że lilit jest wręcz uosobieniem nocy [22:49] ciemność oczywiście kojarzy się ze złem w związku z tym skoro jest [22:54] uosobieniem nocy to musi być też uosobieniem jakiegoś zła [23:00] jest też właśnie taka hipoteza którą przedstawiają te staropolskie [23:07] rozwiązania i rozwiązania rozwiązanie Zaręby gdzie lilit utożsamiana jest z [23:17] jakimś albo gatunkiem sowy albo jest to wręcz synonim synonim [23:23] sowy też warto zwrócić na to uwagę że [23:29] i sowa tak bo tutaj Mamy też s które [23:37] są wymieniane razem z hienami szakalami sępami wężami [23:43] to prawdopodobnie nie jest przypadkowe bo wszystko to są zwierzęta które w [23:49] większości były czczone w religiach państw ościennych i później też zostały przez [23:57] Hebrajczyków utożsamiony z istotami demonicznymi i trzeba też pamiętać że [24:05] Sowa była atrybutem mezopotamskiej bogini [24:11] inan bardzo często kojarzonej z l tym jeszcze za chwilę będziemy mówić przy [24:17] przy gilkes jest też jeszcze jedna etymologia tego tego [24:23] imienia trochę inna niż ta tradycyjna związana z nocą a mianowicie [24:30] imię lilit ma pochodzić od rzeczownika luli lul oznacza lubieżność [24:38] No i to wydaje się całkiem prawdopodobne bo rzeczywiście oddaje przynajmniej [24:45] jeden z aspektów działalności czy aktywności lilit lilit [24:51] jest istotą lubieżnego jak zobaczymy Nie będzie nie [24:57] będzie żadnych wątpliwości pewną wskazówką też jak może [25:02] być to imię rozumiane w czasach biblijnych jest literatura [25:21] międzytorzu określenia czy czy pojęcia Lili tutaj [25:26] mamy Rękopis w którym dwa razy pojawia się właśnie ostrzeżenie przed obecnością [25:34] nadprzyrodzonego zła tak ten pierwszy pierwszy cytat No i [25:41] proszę zobaczyć że lilit wymieniana jest właściwie w takim samym towarzystwie jak [25:46] w księdze Izajasza mamy oczywiście duchy bartów demony Lil a więc jakiś rodzaj [25:56] demona szakale którzy zadają ciosy z niena samo samo zło w tych tekstach dwa [26:03] razy jest właśnie powtórzone coś takiego Oczywiście musimy brać tutaj pod uwagę [26:08] fakt że ten tekst jest niekompletny ale nie ma chyba jakichś [26:14] większych wątpliwości co do tego że ma charakter egzorcyzmu tak że jest to tekst [26:23] który miałby chronić przed tymi [26:28] albo uosobieniem sił demonicznych które są [26:36] tutaj wymieniane Ponadto jest jeszcze drugi [26:41] taki fragment znaleziony zresztą w tej samej w tej samej grocie a mianowicie [26:49] aramejskie zaklęcie i tam mamy do czynienia [26:57] z yyy demonem samcem i demonem samicą i włamywaczem samcem i włamywacz ką samicą [27:05] być może właśnie te odniesienia do demonicy samicy i włamywacz samicy to są [27:12] odniesienia do do lilit tak dwa języki [27:17] pierwszy to jest język hebrajski drugi jest język aramejski być może właśnie w tym języku aramejskim to słowo lilit [27:24] zastąpiono y zastąpiono yy określeniem demonica samica czy [27:31] włamywaczka samica lilit włamywał się niejako do do domów to też za chwileczkę [27:38] zobaczymy Tak i widać że jest kojarzona właśnie z demonami że żeńskimi chociaż [27:46] to też nie jest nie jest takie do końca do końca jasne i to zaklęcie zdaje się opisywać [27:55] właśnie też te nocne działania l jakiegoś tego [28:03] demona żeńskiego który działa w towarzystwie demona męskiego być może [28:09] oba demony właśnie sprowadzają na ludzi erotyczne sny a więc działają jak sukuby [28:16] i inkuby to też jest dwa takie pojęcia które z lilit będą będą łączone [28:28] jeśli chodzi o samą etymologię No to znowu trzeba jeszcze głębiej sięgnąć tak [28:34] trzeba sięgnąć do tekstów mezopotamskich zwłaszcza do takiego akadyjskiego wyrażenia lilitu od którego [28:42] właśnie najprawdopodobniej wywodzi się określenie lilit i od którego zostało [28:49] ono zapożyczone przez Izraelitów tutaj mamy tak w pierwszej [28:56] pierwszej linijce takie [29:04] określenie ono się pojawia w eposie o gilkes kiedy jest mowa o zwycięstwie [29:10] gilkes nad demonem tak o takim właśnie imieniu Tak właśnie określany oczywiście [29:17] epos gilkes jest dosyć dobrze znany tutaj wić takie nawiązania nawet do [29:24] biblijnej historii początków [Muzyka] [29:31] zasadziła w swoim ogrodzie drzewko uratowane po tym jak zostało ono [29:39] podczas burzy wyrwane korzeniami a wcześniej rosło sobie nad Eufratem to [29:45] było drzewko Wierzbowe bogini pielęgnował to drzewko bo planowała sobie [29:58] zagnieździł się wąż koronie tego drzewa Ptak który uwił tam gniazdo i [30:06] wysiadywać [30:28] polskich tłumaczeń tego eposu O gilzów tutaj właśnie w tym [30:33] miejscu jest użyte takie określenie upiorzyca [30:39] lilit wabiąca mężów także to właśnie ta upiorzyca lilit wabiąca mężów [30:44] zamieszkała w tym drzewie aby pozbyć się takich dzikich lokatorów inana która [30:51] jest oczywiście też utożsamiana z Isztar zwróciła się najpierw do swojego brata [30:58] szasza ale ten jej nie pomógł a następnie do gilgamesza i gilgamesz już [31:06] zaradzi temu kłopotowie [31:11] ten ptak imd gut który zagnieździł się w koronie [31:19] drzewa odleciał razem ze swoimi pisklętami a Demon tak upiorzyca [31:26] lilit wabiąca zniszczył swoje gniazdo wewnątrz drzewa [31:32] i uciekł na pustynię tak ta pustynia to też jest dosyć istotny motyw demoniczny [31:38] już Widzieliśmy że pojawia się ona w tym opisie spustoszenia [31:44] edomu w księdze Izajasza i w ogóle w tej tradycji [31:49] izraelskiej demony były mieszkańcami miejsc pustynnych Tak więc proszę też [31:56] zapamiętać sobie motyw pustynny jako jeden z motywów [32:03] demoniczny w języku babilońskim można też spotkać określenia Lilu który oznacza [32:13] demona męskiego lilitu czyli demona żeńskiego i takie określenie ardat [32:21] Lili które też jest Najprawdopodobniej demonem rodzaji [32:29] określenia najczęściej w związku z burzą tak z wichrem przynoszącym burz burza też była uważana za takie [32:37] zjawisko o charakterze demonicznym i demony Działały na pustyni właśnie na [32:45] pustyni tam dokąd uciekła uciekła lilit Tak właśnie na takiej [32:51] otwartej przestrzeni ale mogły też właśnie jak wiatr wlecieć przez OK [33:00] Ponad te żeńskie demony czyli Lil wędrują po świecie aby usidla [33:09] mężczyzn szczególnie groźna tutaj miała być ardat Lili która taki cytat [33:16] właśnie Krystyny Łyczkowski z uosobienia [33:26] przyc zdolną do przeżycia i spełnienia pożądania seksualnego tak to była ta [33:32] ardat Lili i mamy tutaj taki tekst właśnie [33:40] odnoszący się do działań tej ardat Lili która wlatuje oknem do mężczyzny i potem [33:47] określenia takie dziewczyna która nie ma swojego losu dziewczyna niby kobieta [33:53] normalna a nie może zaznać miłości młoda kobieta która nie utraciła [33:58] czy taka już widzimy że jest to niezaspokojony Seksualnie Demon który [34:06] właśnie wlatuje oknem do mężczyzn i sprowadza na nich erotyczne sny [34:14] powoduje że mają polucje że także mają wzwód [34:21] polucje Chociaż wcale tego tego nie chcą widać żeś [34:33] charakter uwodzicielski erotyczny i to znajdzie później odzwierciedlenie też w mitologii [34:41] hebrajskiej tutaj też Warto zaznaczyć że to Lilu [34:47] lilitu Lili to raczej nie są imiona [34:58] te gatunki są definiowane albo przez sposób albo przez czas ich działania bo [35:04] odnoszą się tutaj właśnie do tego działania takiego jak wiatr gwałtownego [35:13] tak i do działania nocnego No ale z czasem sama [35:18] lilit to tutaj tego lilitu zacznie się coraz bardziej indywidualizować i to już [35:27] tutaj będzie widać dlatego że w [35:32] mitologii mezopotamskiej bardzo często kojarzona jest z lamasztu jednym z demonów które [35:41] No określa się jako żeńskie chociaż ja bym się za bardzo do tej binno tutaj nie [35:48] przywiązywała bo w przypadku demonów ta binarność jest bardzo taka [35:54] umowa zwykle uważa się za takiego demona szkodzące kobietom w ciąży w czasie [36:01] porodu w czasie połogu i karmiącym matkom na takie kobiety lamasztu [36:09] sprowadzała choroby albo nawet śmierć uśmierca też Ich dzieci Czy to jeszcze w [36:14] fazie prenatalnej tak przez poronienie czy to już po urodzeniu w czasie [36:21] karmienia najczęściej noworodki i niemowlęta po prostu [36:30] dusiła te działania lamasztu są stosunkowo dobrze znane dzięki [36:36] zachowanym takim artefakt przede wszystkim amulet na których zapisano [36:43] zaklęcia magiczne mające na celu ochronę przed działaniami lamasztu najstarsze z takich zaklęć [36:51] pochodzą z okresu sumeryjskiego co pokazuje właśnie jak stare są wyobrażenia zą z [36:58] działalnością takiego demona młodsze amulety młodsze zaklęcia to są zaklęcia [37:04] starobabilońskie i staro asyryjskie może też nie nie wszystkie są dla nas [37:10] zupełnie jasne no ale możemy sobie jakieś przeczytać tutaj jest jedno z [37:16] takich zaklęć staro asyryjskich zaklęć w którym znajdziemy też troszkę [37:23] odniesień takich biograficznych tak [37:28] jedna ona jest czysta jest z przenoszonego płodu z Woli demonów [37:34] powstała jest zła teraz mamy tę biografię latorośl Boga dziecka Dziecko [37:42] boga anum dla jej niecnych Zamysłów jej niewłaściwej rady anum ojciec jej z [37:50] nieba ją zrzucił na ziemi dla jej niecnych Zamysłów i niedobrej rady włosy [37:55] jej opadają w nieładzie Odry do bezbożnik prosto idzie ona [38:03] ścięgna lwa ona sparaliżowała widać tutaj też pewne [38:12] takie nawiązania do późniejszej mitologii czy demonologii judeochrześcijańskiej trochę [38:20] prawda związanej z wyobrażeniami o Zeniu z nieba [38:29] demona zbuntowanego anioła tak który który stał się demonem a w [38:37] chrześcijańskiej demonologii No mamy tutaj niewątpliwie jakieś podobieństwo do losu Lucyfera który też został [38:45] właśnie zwrócony tak z nieba Proszę zobaczyć jak daleko [38:50] sięgają korzenie takiego takiego wyobrażenia [38:57] z nieco późniejszego okresu tak mniej więcej [39:04] 109 do VI wieku pochodzą najbardziej znane amulety [39:11] i i zaklęcia które miały na celu właśnie odstraszyć lamasztu i [39:18] uchronić uchronić ludzi przed jej działaniem te [39:24] nowoasyryjskie teksty właśnie z tego tego okresu 107 wiek to jest okres taki nowo [39:30] asyryjski Ale to nie są Jedyne jedyne teksty tak są też teksty odnajdywane w [39:39] pobliżu nie tylko asyryjskich ale też innych sanktuariów na przykład w [39:44] Babilonie w ninie w niniwie czy czy w uruk co pokazuje nam jak bardzo ta [39:52] postać była popularna i co więcej [39:57] tak jaką zyskiwała bym powiedziała Nawet taką między etniczną sławę dlatego że te zaklęcia te [40:07] amulety znajdowane były też Poza samą mezopotamię Tak więc mogli kupcy albo [40:16] inni podróżujący poza mezopotamię mieć przy sobie właśnie takie takie [40:23] amulety i na podstawie tych zachowanych można próbować sobie rekonstruować [40:30] wierzenia związane z z lamasztu i tutaj pojawia się to zastrzeżenie o którym [40:36] wspomniałam na początku a mianowicie że te wierzenia one nie będą usystematyzowane one czasami będą ze [40:44] sobą sprzeczne czasami te kompetencje lilit lamasztu będą przypisywane innym [40:50] postaciom takim bosko demonicznym odwrotnie też może być [40:56] właśnie atrybuty i kompetencje C czy sposoby działania innych postaci mitologicznych będą przechodziły właśnie [41:03] gładko albo mniej gładko na na lilit w jakiś sposób utożsamiano również z [41:13] lam dlaczego tak tak się dzieje dlatego że w takich [41:19] mezopotamskich dlatego że do końca nie wiadomo czy Lil [41:27] to jest postać Boska czy postać demoniczna takich [41:33] mezopotamskich listach bóstw demonów gdzieś tam na środku właśnie [41:40] pojawiają się imiona czy nazwy takich demonów jak [41:45] labas bibit i l lilitu tutaj [41:59] ale przed tym demonami wymieniona jest też ltu Która właśnie jak mówiliśmy ona [42:07] bywa bardzo często z lilit czy lilitu utożsamiana być może właśnie z racji tej [42:14] bliskości lamasztu i lilitu tak lamasztu troszkę wyżej w tym [42:21] rankingu troszkę niżej sła [42:27] bardziej z tym demonem lilitu niż z bóstwami od których pochodziła tak [42:33] jeszcze do tego pochodzenia wrócimy ale te jej kompetencje demoniczne stały się o wiele [42:39] wyraźniejsze i o wiele lepiej kojarzone niż te kompetencje i prerogatywy [42:47] boskie tutaj mamy na kolejnym slajdzie tak mamy właśnie kolejne zaklęcie czy [42:54] egzorcyzm przeciw lamu które znowu sporo nam mówi o jej [43:03] pochodzeniu czyli bóg nieba ją stworzył E czyli Bóg wód Bóg mądrości bóg sztuki [43:14] Kultury tak wychował a twarz suki przydał jej [43:22] en bóstwem następcą właści [43:28] ojcem najważniejszych w tym panteonie sumeryjskim i [43:35] babilońskim No twarz suki nie brzmi nie brzmi dobrze ale Zobaczmy dalej tak Ma [43:41] drobne dłonie długie paznokcie i łokcie są zbrukane weszła przez drzwi wślizgnął [43:47] się przez od drzwia więc tutaj znowu mamy to nawiązanie sposob dział [43:57] wiatrem bardzo często pojawiały się demony i przez [44:04] okno wślizgi Wały się wślizgi Wały się do domów i tam czyniły spustoszenie Tak [44:12] schwytał dziecko spojrzeniem schwytał je siedem razy za podbrzusze Wyrwij swe [44:18] pazury rozluźnij ramiona i tak dalej i tak dalej tak mam też te drzwi [44:24] szeroko otwarte żeby właśnie Demon Po zastosowaniu egzorcyzmu [44:33] mógł opuścić ten dom Tak [44:39] więc jest tutaj I ten element biograficzny mówiący o [44:45] pochodzeniu lamasztu i ten element który przybliża nam sposób [44:53] działania a wić że ten sposób działania jest zup [44:59] Działa lilitu Czyli ten żeński Demon można tutaj [45:05] zobaczyć że to utożsamienie narzuca się niejako niejako [45:16] S I jeszcze jedno takie [45:25] zaklęcie przedniego także tam miała tą twarz suki wynika że No przynajmniej na [45:32] początku lilit Absolutnie lilitu Absolutnie nie kojarzyła się z żadną pięknością Natomiast tutaj przy [45:40] tym zaklęciu można dostrzec właśnie jej hybrydowość która potem Znalazła swoje odzwierciedlenie Czy w tłumaczeniu [45:47] septuaginty czy w ogóle w w mitologiach w mitologiach bo nie tylko w mitologii [45:55] hebrajskiej zresztą też na wizerunkach na amuletach ta ta [46:01] hybrydowość jest bardzo mocno akcentowana lilit ma głowę lwa albo osła [46:09] albo jakiegoś ptaka Być może jest to właśnie Sowa No chociaż ten ptak jest [46:14] dosyć trudny do identyfikacji dalej pojawia się ciało nagiej kobiety bardzo często właśnie z [46:22] piersiami na wierzchu No i wreszcie no [46:28] szeroko rozstawione zakończone ptasimi szponami [46:33] właśnie z tego okresu starobabiloński dysponujemy takim tekstem przeciw [46:40] lamasztu pochodzącym z uruk gdzie [46:45] pojawia się bardzo szczegółowy opis [46:51] demona złą dziką jest boginią wywołującą strach czyli mamy tutaj właśnie taką [47:00] kyoma jak anzu ręce powal twarz gwałtownej lwicy zamiast SJ twarzy [47:07] nakłada to sugeruje już że być może tak jak Lamia lilit lamasztu umiała się [47:15] przemieniać i potem zobaczymy że rzeczywiście umiała się przemieniać umiała przybierać różne różne postaci [47:22] tak wybiega z trzcinowiska z włosami rozrzuconymi to też jest taki atrybut bardz charakterystyczne dla lilit długie [47:29] piękne włosy One czasem bywają takie rozrzucone ale nawet w tych późniejszych [47:35] tekstach żydowskiej tradycji w tekstach rabinicznych w tekstach kabalistyczny [47:41] właśnie o tych włosach się mówi tak więc tutaj idzie jak buł [47:46] idzie jak jak kozioł tym tym tropem to może sugerować właśnie chodzenie na [47:54] sposób jakichś zwierząt kopytnych już Widzieliśmy przy tym wyobrażeniu lilit [48:00] jako Centaura że te kopytka tak tam się tam się jednak gdzieś pojawiają w krwi i [48:07] w mięsie ręce ma zanurzone No i wchodzi tak samo jak poprzednio tak czyli przez [48:13] okno jak żmija się ślizgu więc tutaj może być znowu takie nawiązanie [48:18] do węża tego węża którego zabił wcześniej [48:24] gilgamesz w eposie kamyszu albo też do tego węża w którego będzie się [48:31] przemieniać lilit żeby w raju kusić Adama i Ewę to już tak tak zapowie na na [48:40] przyszłość No i prawda jej [48:45] działania na dzieciach są tutaj opisane tak że wbrew pozorom wcale [48:53] nie chcę tych dzieci pielęgnować tylko tak mówi tak chc w usta waszych córek [48:59] chcę włożyć pierś to oznacza karmienie ale karmienie takim zatrutym mlekiem [49:04] która wywołuje oczywiście śmierć tych [49:10] dzieci tutaj będzie kilka też wyobrażeń właśnie związanych z [49:17] lilit warto wspomnieć o tym że w przeciwieństwie do bóstw właśnie [49:24] zamieszkujących świątynię czy inne miejsca kultu które w tej tradycji [49:30] mezopotamskiej były zwane b czyli dom [49:36] Boga demony przebywają właśnie w takich miejscach pustynnych miejscach dzikich w [49:42] miejscach niedostępny to już widzieliśmy przy tym pierwszym eposie i przy przy [49:48] księdze Izajasza przebywają też Izie [49:56] naciskiem mówię o kurzu i brudzie dlatego że to jest motyw który też pojawi się w [50:04] tradycji kabalistyczne Kiedy będzie mowa o [50:09] stworzeniu stworzeniu lilit były istotami właśnie takimi nocnymi w nocy [50:17] najaktywniej działały No i właśnie do tego też nawiązuje ten opis od którego [50:23] wyszliśmy ten opis z Księgi Izajasz tut na podstawie właśnie też takich artefaktów nie tylko na podstawie [50:30] zaklęć ale na podstawie też takich artefaktów możemy coś powiedzieć o samej tak samym wyglądzie już wiemy [50:40] też że miała coś wspólnego z psem tam na podstawie tych tych zaklęć i tutaj by [50:47] się tak wydawało także że to faktycznie jest twarz suki tak Czyli właśnie taka [50:55] jakaś moricz ność tutaj No nie wiem to to już muszą państwo sami sami ocenić [51:02] czy czy jest to pies czy jest to jakieś inne inne [51:11] zwierzę proszę zauważyć że w Biblii też właśnie lilit wymieniana jest z psami [51:19] czy znaczy z hienami i z szakalami czyli z takimi [51:25] psowaty tak No a psowate są jednak zwierzętami [51:32] nieczystymi dlatego że żyją żywią się i psy też nie tylko psow ale psy też tak [51:38] dlatego że żywią się padliną no i to też nawiązuje do [51:44] działalności czy aktywności lilit która żywi się mięsem i [51:51] krwią tutaj mamy takie one są nieduże amulety zwykle te [51:57] amulety babilońskie mają mniej więcej takie wymiary 7 na 5 albo na 6 centym No [52:06] właśnie które przedstawiają tę lamasztu tak z głową [52:15] jakiegoś zwierzęcia tutaj z nagim ciałem kobiety te są te charakterystyczne [52:23] piersi którymi karmi właśnie d jakieś psowate tak i te nogi ze szponami [52:31] czasami towarzyszy jej nie tylko pies czy czy [52:36] hiena czy szakal ale także świnia więc kolejne takie zwierzę zwierzę [52:43] nieczyste tak ma takie też dosyć długie palce może tutaj najmniej to to widać [52:49] ale na innych na innych przedstawieniach na innych tabliczkach amuletach Widać [52:55] właśnie takie długie palce o których była już mowa w [53:01] zaklęciu ręce najczęściej zgięte tak nie jest przedstawiana z rękami [53:07] wyprostowanymi ale właśnie z rękami zgiętymi może też [53:12] mieć właśnie jakieś atrybuty kobiece jakiś grzebień [53:19] Wrzeciono może przy niej znajdować się jakieś naczynie może też znajdować się [53:25] sztylet albo coś co przypomina oślą nogę Zresztą to jest dosyć ciekawy atrybut [53:32] takiej oślej owłosionej nodze Tak pamiętamy że septuaginta tłumaczy to [53:42] jako tak jako Centaura z tą połową połową ciała wzię od [53:51] osła Coś musi być na rzeczy tym osł ale właśnie ś lóżka rzeczywiście pojawia się [53:58] w bardzo wielu wyobrażeniach związanych i mitach związanych z z lilit między [54:04] innymi właśnie po takiej owłosionej oślej nodze Salomon rozpoznał lilit [54:10] kiedy lilit przybrała postać królowej Saby i chciała Chciała go uwieźć ale [54:17] jeżeli jeszcze przyjrzymy się amulet z tak to zobaczymy tutaj na tym na tym [54:25] amulecie to to to widać że pojawiają się też jakieś dodatkowe sceny nie tylko ta [54:31] przedstawiająca demona lilit ale też scena egzorcyzmów z [54:37] jakąś chorą osobą właśnie leżącą na łóżku z kapłanami egzorcyzmami i z [54:45] jakimiś tak bóstwami bądź dobrymi demonami [54:50] które też czasami przedstawiane są w postaci ludzkiej jeszcze częściej właśnie w takie [54:56] postaci hybrydowej No i tutaj nie sposób nie [55:02] wspomnieć o takiej bardzo przydatnej umiejętności o [55:09] której też już troszeczkę mówiłam a mianowicie lilit [55:15] umiała przybierać dowolny kształt mogła się przeobrażać w piękną [55:21] kobietę to już widać tutaj podobieństwo do Lami [55:27] tak no i jako taka kobieta nie budziła podejrzeń zwłaszcza jeśli oferowała też [55:33] swoje usługi akuszerska pojawiała się blisko [55:39] ciężarnych rodzących Kobiet i blisko tych nowonarodzonych dzieci i albo [55:45] porywała te dzieci albo sprowadzała na matki i noworodki choroby na przykład na [55:52] tak taką gorączkę połową która oczywiście Kończyła się też [55:58] śmiercią na tych wcześniejszych etapach ciąży wtedy już niekoniecznie w postaci [56:05] akuszerki mogła właśnie na kobiety sprowadzać poronienie oczywiście można i [56:13] trzeba było się zabezpieczać przed takimi działaniami [56:18] lilit właśnie tymi amuletami zaklęciami rytuałami ale i tak absolutnie nie można [56:24] było OK nowonarodzonego dziecka bo jak tam [56:30] czytaliśmy w jednym z zaklęć wystarczyła tylko chwila nieuwagi żeby Lil wślizgnął [56:37] się do domu tak I schwytał albo choćby tylko spojrzała jak czytaliśmy na na takiego [56:45] noworodka i w wyniku tego spojrzenia taki noworodek stawał się jej [56:52] łupem tak kończyło się to [57:00] tragicznie Tak jak powiedziałam bardzo ciekawy jest też ten wątek [57:07] łączący lilit lamasztu z późniejszą apokryficzna [57:17] demonologii z szatanem Czyli jak Łukasz nawet pisze [57:24] prawda że szatan został strącony błyskawica z niebios potem [57:30] hieronimy Lucyfer w księdze Izajasza Może to też nie jest przypadek właśnie jak [57:36] lamasztu zostaje wyrzucony zrzucony z nieba na ziemię on tak z powodu swojej [57:44] dumy i buty lamasztu nie wiadomo dlaczego Może też dlatego że była [57:52] zbyt dumna iaj [57:57] dzikie zwierzę Tak właśnie stąd to skojarzenie z tymi dzikimi zwierzętami [58:03] żywiący Mii się padliną z sowami z z hienami z szakalami i tak dalej [58:12] zamieszkuje te miejsca pustynne ale zamieszkuje też sitowia i to warto zapamiętać właśnie to Sitowie dlatego że [58:20] to znowu w późniejszej mitologii hebrajskiej znajdzie swoje [58:26] dlaczego właśnie Sitowie było takim miejscem gdzie chętnie [58:32] lilit przebywał niewątpliwie ta mitologia [58:39] Mezopotamska przedstawienia działania lamasztu miały właśnie wpływ [58:46] na lilit mitologii demonologii żydowskiej [58:52] Zwłaszcza właśnie w tej która rozwija w czasach miętowych i po biblijnych [58:59] tak sama Biblia jak tutaj Widzieliśmy wiele uwagi lilit nie poświęca natomiast [59:08] troszkę więcej poświęcają uwagi poświęcają jej uwagę takie [59:14] midraszowy rozszerzenia opowieści biblijnych tak [59:20] midra to jest takie narracyjne rozszerzenie wątków które w Biblii są czasami tylko [59:26] zaznaczone natomiast Budziły zwykle jakieś [59:33] zainteresowanie chociaż muszę przyznać że że też tych wątków talmudyczny [59:38] midraszowy nie jest jakoś przesadnie dużo to jest zaledwie kilka kilka [59:43] wzmianek W Talmudzie Co może oznaczać że właśnie w [59:50] czasach kiedy powstawał talm zwłaszcza Talmud babiloński czyli No spisany gdzieś około [59:57] wieku ta postać była bardzo dobrze znana nie trzeba było [1:00:04] jakiegoś szerokiego opisu jej działalności [1:00:09] ale wystarczyło właśnie tylko zaznaczyć jakieś takie najbardziej [1:00:15] charakterystyczne punkty pierwsze pytanie jest Co oznacza słowo ardat Pytam dlatego że w jednej grze istnieje [1:00:21] określenie ardat jaksi i o ile jaksi w miarę czaj południowoazjatycki to [1:00:27] Zastanawiam się czy ardat w tej nazwie właśnie bierze się od l Jeżeli tak to co to słowo [1:00:34] oznacza to jest trudne pytanie nie potrafię powiedzieć ale obiecuję że na [1:00:40] za dwa tygodnie sięgnę do właśnie do Tych może słowników z tekstami [1:00:47] babilońskim i znajdę co Co oznacza samo kolejne pytanie w jakim kontekście w ogóle [1:00:55] demony Biblii hebrajskiej kontekst jest podobny do kontekstu w którym wspominana jest [1:01:02] Jest On jest podobny tak w Biblii [1:01:09] hebrajskiej demony wspominane są jako właśnie [1:01:14] zamieszkujące miejsca pustynne mało uczęszczane [1:01:26] biblijnych w tych tekstach starszych przed jeszcze niewolą babilońską one nie [1:01:32] mają jakichś takich ściśle ustalonych kompetencji mogą być demonami dobrymi [1:01:37] mogą być demonami złymi z czasem zwłaszcza po niewoli [1:01:44] babilońskiej Po wygnaniu babilońskim no [1:01:50] te tak działania demonów stają się dł [1:01:57] już szkodzącym ludziom przede wszystkim tak bo tutaj musimy sobie jasno [1:02:04] powiedzieć że demony nie są przeciwnikami bóstw ani właśnie w [1:02:10] mitologii w mitologii w mitologii mezopotamskiej ani nawet w Biblii są [1:02:17] raczej istotami szkodzącym ludziom tak Tak jak powiedziałam właśnie ta te [1:02:26] mitologie starożytne one nie są usystematyzowane więc musimy tutaj [1:02:32] kierować się na przykład czasem powstania danego pisma i rozważać taki [1:02:38] fragment mówiący o działalności jakiegoś demona właśnie w kontekście czasu [1:02:46] powstania okoliczności powstania danego tekstu tymi tak jakimiś [1:02:56] polemiczny czy elementami apetycznym jednym z takich najstarszych [1:03:02] demonów biblijnych zaczy to jest w ogóle temat na na na osobne spotkanie Tak jest [1:03:08] oczywiście Azazel On występuje już w pi pięcioksięgu i tak się zadomowił [1:03:18] że również późniejszej późniejszym etapie rozwoju religii żydowskiej był wykor [1:03:30] któremu na pustynię bo Azazel zamieszkiwał oczywiście na pustyni tak do [1:03:39] którego wysyłano tak wypuszczono tego kozła tego kozła ofiarnego wi kipur i na [1:03:47] Koźle ofiarnym były Grzecha poły [1:03:54] Azazel skąd jak wierzono w ogóle grzechy grzechy pochodzą Więc w [1:04:03] takim w takim kontekście szkodzenia ludziom wymieniane są demony w Starym [1:04:10] Testamencie i demony w Nowym Testamencie bo ta Demonologia Nowego Testamentu też [1:04:16] oczywiście opiera się częściowo właśnie Na tych Na tych wierzeniach natomiast [1:04:22] nie są to przeciwnicy [Muzyka] [1:04:27] Boga przynajmniej w tym początkowym okresie w okresie między testamentowym [1:04:34] kiedy rozwija się cała Apokaliptyka żydowska i ona tak dosyć [1:04:41] radykalnie dzieli świat na dobry i i zły więc tutaj Pojawia się ten element taki [1:04:49] dualistyczny już troszkę inaczej traktuje te demony Zresztą właśnie wtedy w tych w tych czasach międ Est zaczyna [1:04:57] rozwijać się najintensywniej Demonologia w księdze Henocha Czy w księdze [1:05:03] jubileuszy właśnie mamy cały taki Całe takie fragmenty dotyczące tego w jaki [1:05:08] sposób powstały powstały demony i w jaki sposób aniołowie się zbuntowali co co [1:05:16] było przyczyną tego buntu tak w jaki sposób właśnie tak powstały te [1:05:22] wszystkie zastępy zastępy ale to jest tak jak mówię to to są [1:05:30] teksty apokryficzne to nie są teksty teksty biblijne No myślę że Azazel i o [1:05:37] hochu i o paru innych postaciach które tutaj wymieniłaś nie mówiąc już o innych [1:05:42] tajemniczych demonach będziemy jeszcze mówić w dalszym ciągu tego cyklu więc [1:05:49] myślę że odpowiedzi na właśnie te pytania o podobieństwa i różnice pomiędzy [1:05:57] innymi demonami będziemy mogli sobie sami też znaleźć Jest [1:06:04] jeszcze jedno pytanie dotyczące samego [1:06:10] imienia które ty przedstawiasz na przykład w prezentacji bez tego h na [1:06:16] końcu Natomiast w polskiej tradycji mówienia szczególnie tej popularnej tradycji [1:06:24] mówienia pytanie właśnie dotyczy tego Skąd się wzięło to ch na końcu pod [1:06:30] zwłaszcza że zapis hebrajski tego nie pokazuje no wzięło się właśnie myślę że [1:06:38] częściowo z tradycji angielskiej gdzie właśnie w [1:06:43] języku angielskim ta forma lilit pojawia się z tym h na końcu i w taki w ten sposób [1:06:53] rozpowszechniła się też w ję języku polskim też częściowo to może wynikać [1:07:00] tak różnych tradycji transliteracji weźmiemy pod uwagę [1:07:06] właśnie to to hebrajskie [1:07:14] hebrajskie hebrajski to czasami ta które czy ta które się pojawia na końcu translit jest [1:07:22] jako ty wymaga tego żeby żeby ten to h na [1:07:28] końcu było no ale popularniejsze rzeczywiście jest to z tym h na końcu być może dlatego że częściej oglądamy [1:07:35] horrory niż czytamy księgę Izajasza kina Dziękuję ci bardzo bardzo [1:07:43] serdecznie zapraszam państwa na ciąg dalszy za dwa tygodnie no a jeżeli chodzi o dzisiaj to serdecznie Dziękuję [1:07:50] państwu Dziękuję za ciekawe pytania i to jeszcze takie właśnie z różnych kierunków [1:07:57] bo okazuje się że na przykład znaczenie poszczególnych słów zarówno w języku hebrajskim jak i innych językach [1:08:03] bliskowschodnich tym razem państwa zainteresowało Życzę państwu miłego wieczoru Dziękuję do zobaczenia --- Przygotowane przez: mgr Joanna Gacka Kontakt: j.gacka@ewst.pl