TRANSKRYPCJA: "Okiem filologa: Czy Jezus mówił po grecku? | EWST online" Data publikacji: 26.07.2022 Długość: 01:22:25 --- [0:00] ruchu i [Muzyka] [0:00] ruchu i [Muzyka] [0:12] samochód łooo Dzień dobry państwu jest wtorek [0:17] 19:00 rozpoczynamy aqsd online językami której [0:22] posługiwano się w Palestynie za czasów Jezusa były aramejski w takim w życiu codziennym i pobliskim powiedzmy dom nieco wyższych [0:32] celów No ale mamy do dyspozycji również wiele dowodów na to że mieszkańcy [0:37] tamtych terenów dość szeroko używali również Grecji która była takim w [0:43] trakcie tego wykładu przyjrzymy się tym dowodem zadając sobie pytanie czy świetle właśnie tego co wiemy możemy stwierdzić że Jezus nie tylko mówił po [0:53] grecku życiu codziennym ale też czasem posługiwał się tym językiem na przykład [0:59] nauczając odpowiedzi naszą tytułowe pytanie Czy Jezus mówił po grecku [1:08] poszukamy właśnie z filologią pyszny wykładowcom awst doktorem sławomirem [1:14] garbusem Sławku Witam cię serdecznie i oczywiście już zapraszam Dziękuję bardzo [1:20] Dzień dobry czy Dobry wieczór właściwie trochę mnie uspokoiłaś mówiąc o tym że [1:26] wielu z nas sobie zadaje takie pytanie ponieważ obawiałem się że może ten temat [1:33] który dzisiaj poruszam brzmi nieco dziwnie w związku z tym też sobie przygotowałem takie uzasadnienie krótkie tego dlaczego [1:43] wogóle taki temat skąd takie pytanie jakie w ogóle ma znaczenie Udzielenie [1:49] odpowiedzi na tak sformułowane pytanie Czy Jezus mówił po grecku [1:55] zaczynając od początku jak wiemy nasze współczesne przykłady Nowego Testamentu [2:04] rzadziej starego tak bazują na tekście greckim i ten tekst grecki trakt my jako oryginalny tekst Nowego Testamentu [2:15] W tej sytuacji można zadać sobie pytanie czy skoro dysponujemy na przykład [2:21] ewangeliami zapisanymi w języku greckim mogłoby to oznaczać że Jezus inne postaci które [2:29] przewijają się pojawiają się na kartach Ewangelii Czy Jezus mówił po grecku i [2:36] czy w związku z tym mamy w tych greckich oryginałach taki wierny zapis [2:43] brzmienia ich słów No i na takie pytanie [2:48] bardzo różny sposób odpowiadają bibliści niektórzy z nich a za nimi również niektóre środowiska kościelne również w [3:01] Polsce z tego z tego co wiem odpowiadają tak no przecież Jezus ja apostołowie byli ceramidami [3:11] Galilei Kami funkcjonowali na terenie Judei No i co [3:16] za tym idzie używali języka czy też języków semickich A zatem [3:23] być może jest tak że grecki tekst Ewangelii jest jedynie przekładem [3:29] semickiego oryginału najczęściej twierdzi się że aramejskiego [3:34] znacznie rzadziej spotykamy pogląd że mógłby to być oryginału hebrajskich [3:39] czyli gdyby przyjąć takie założenie to moglibyśmy powiedzieć że właściwie nie [3:44] dysponujemy dzisiaj oryginałem tekstu Nowego Testamentu musielibyśmy liczyć na to że taki oryginał zapisany w języku semickim się [3:55] odnajdzie tak na razie cisza nic się nic się nie dzieje druga opcja No i to jest [4:01] ta opcja która właśnie jest prezentowana czy wybierana przez przez [4:07] zwolenników tej teorii tej hipotezy musimy spróbować ten oryginał jakoś [4:14] zrekonstruować jak to zrobić No i tutaj zwolennicy tej tak zwanej tutaj głównie hipotezę aramejskiej tak [4:24] bo bo to jest najbardziej popularna hipoteza która idzie w tym kierunku oni uznają że Greta biblijna to jest właściwie tylko taka trochę dziwnie [4:34] brzmiąca Kalka języka aramejskiego No i my powinniśmy Czytając tą gre szukać [4:42] aramejski ich znaczeń greckich słów tam użytych Czy właściwie tak ręka to nie [4:47] jest Greka Tylko tak jakby zapisany językiem greckim na zasadzie na takiej [4:53] zasadzie nawet czasem jeden do jednego zapisany po grecku oryginał aramejski [4:59] czyli powinniśmy czytać po grecku ale ze słownikiem a może nawet czasem gramatykę [5:05] języka aramejskiego żeby w ogóle poprawnie zrozumieć tekst który mamy przed sobą z Inaczej mówiąc trzeba zrobić tak zwany [5:14] retro przekład A czy gdzieś tam te ukryte aramejskie pierwotne znaczenia [5:22] odkryć i w ten sposób zrekonstruować to oryginalne prawdziwe brzmienie semickie [5:28] tak tekstów ewangelii No i taka hipoteza ta hipoteza aramejska [5:35] nie wiem Czyli państwo zgodzą brzmi Dość ciekawie tak dość atrakcyjnie [5:42] i rzeczywiście dość sporo może Rośnie liczba biblistów którzy są [5:49] zainteresowani prowadzeniem badania właśnie w tym kierunku no ale ma swoje słabe strony też No na przykład przyjmując założenie hipoteza [6:01] aramejskiej dość ciężko jest wytłumaczyć taki fakt że nie mamy do dyspozycji [6:07] żadnych semickich oryginałów tak fizycznie Z jakiegokolwiek tekstu Nowego Testamentu [6:13] W zamian za to dysponujemy tysiącami tak greckich [6:20] rękopisów które krążyły wówczas po całym rzymskim cesarstwie tak No to dzisiaj [6:25] liczymy już samych greckich oryginałów powyżej 5000 tak mniejszych większych [6:32] fragmentów tekstu ale właśnie zapisanego w języku greckim tak krążą też tłumaczenia pewnego rodzaju prawda aramejskie [6:42] łacińskie koptyjskie tak dalej natomiast no nie możemy się [6:47] dokopać tego semickiego oryginału mówię tutaj Ewangeliach głównie głównie wokół [6:53] kwestii Ewangelii ten problem tutaj się że ten problem dotyczy tej kwestii [7:01] Ewangelii No i można zapytać co właściwie takiego się stało że chrześcijanie postanowili jakby zupełnie zapomnieć oryginalny [7:11] miejskich tekstach ewangelistów i w ogóle ich nie przypisywali tak przepisywali tylko grekę i powiedzmy inne inne przykłady No nie zachował się [7:20] no nawet jeden rękopis takiego oryginał także no to powiedzmy z jeden z punktów [7:26] takich sobą są którego możemy możemy poddać [7:32] lekki krytyce tą hipotezę arabską ale to oczywiście nie wpływa na nasz ogląd [7:39] sytuacji taki szerszy i trzeba przyznać że semicki kontekst również językowy [7:46] jest niezwykle ważne dla zrozumienia Nowego Testamentu i tutaj nic z tym nie [7:53] polemizuje to że pojawiają się w Nowym Testamencie semityzmy bardzo różnego rodzaju nie budzi już jak kiedyś kiedyś budziło [8:01] pewne kontrowersje dzisiaj już nie natomiast Wydaje mi się że taka bardzo [8:06] radykalna wersja tej hipotezy aramejskiej Ta która mówi o tym że pa więc grecki tekst który mamy jest tylko przykładem że tak naprawdę powstawały [8:16] oryginały semickiej I że należy czytać tą grę właśnie przez pryzmat języka aramejskiego czy tak jak mówiłem rzadko [8:24] hebrajskiego idzie troszkę za daleko i wydaje się że nie uwzględnia całej [8:30] złożoności sytuacji językowej w Judei i Galilei czasów Jezusa [8:36] No więc ja chciałbym dzisiaj tak jakby podjąć próbę takiego z balansowania [8:42] tych poglądów i powiedzieć trochę właśnie o tej że złożoności sytuacji a [8:49] koncentrując się szczególnie na statusie greki w tamtych czasach państwu [8:55] pozostawiam ocenę czy dane które państwo zaprezentuje którymi dysponujemy [9:00] pozwalają na tak jednoznaczne utrzymanie tak radykalnie [9:06] grzmiącej hipotezy aramejskiej żeby nam troszkę pomóc że [9:12] to udostępniam prezentację [9:18] i ona prowadzi na z na początek do pierwszego slajdu mną który [9:29] pochodzi mamy tutaj tekst z Ewangelii według Jana 19 20 i ten tekst który tam [9:36] znajdujemy on troszeczkę wprowadza nas właśnie tą złożoność sytuacji [9:43] językowej w Palestynie tamtych czasów było napisane Jezus Nazarejczyk Król [9:50] Żydowski ten napis czytało wielu Żydów ponieważ miejsce gdzie ukrzyżowano Jezusa było blisko miasta A było napisane w języku hebrajskim [10:00] łacińskim i greckim Christie romanesti i hellenistic tak [10:07] tutaj autor Ewangelii nam wymienia trzy w język i przy tym hebraistyki taki mały [10:14] znak zapytania się pojawia ponieważ badacze nie są tutaj zgodni co do tego czy jeżeli w literaturze takiej [10:27] wczesnochrześcijańskiej biblijnej i wczesnochrześcijańskiej pojawia się tato pojęcie hebrajski i to czy możemy mieć na myśli język hebrajski [10:37] Czy powinniśmy mieć na myśli język aramejski także jest Tutaj jest Tutaj [10:44] pewna różnica zdań która przekłada się również na te różne brzmienia hipotezy [10:49] tak o której mówię tej semickiej tak Są zwolennicy języka aramejskiego jako tego [10:55] który gdzieś tam miałby stać za tekstem Nowego Testamentu i Są zwolennicy też [11:01] tego drugiego języka ale widzimy że publicznym miejscu inskrypcja zawiera [11:07] napis w trzech językach No my za Przypominamy o tym że jesteśmy jednak w [11:14] Imperium Rzymskim tak gdzie łacina jest tak naprawdę językiem językiem [11:20] oficjalnym czy czym to łacina no powiedzmy nie jest paradoksalnie zbyt szeroką [11:29] używana w życiu codziennym No ale dokumentach oficjalnych czy właśnie w [11:36] takich instrukcjach tego tego rodzaju no ona się pojawia w miejscu w którym [11:42] jesteśmy oczywiście język semicki musi się pojawić No i pojawia się również [11:47] Greka pytanie po co tak ręka w Jerozolimie prawda na na inskrypcji [11:54] która miałaby być odczytywana przez szerszą grupę ludzie [12:02] Także to pokazuje że taki powiedzmy pogląd potocznym mówiący [12:09] o tym że gdzie w tamtym czasie w tamtym miejscu mówili po aramejsku modlili się po hebrajsku i tyle No jest [12:20] tutaj troszeczkę zaburzone tak poprzez pojawienie się łaciny i greki y i która [12:26] No może najbardziej nas zastanawiać to Jonathan World Proponuję analizując tą [12:33] sytuację językową tamtego regionu taki taki taki schematics zgodnie z którym mielibyśmy w życiu w tamtym [12:44] miejscu no kilka języków na samym początku hebrajski biblijny [12:52] czyli No ten język który mogli słyszeć ewentualnie Żydzi w synagodze [13:02] Ponieważ został on wyparty przez język aramejski w kilku dialektach tak kilku [13:08] dialektach bo judejski aramejski galilejskie aramejski brzmiał troszeczkę [13:14] inaczej A były były jeszcze niektórzy wymieniają 5 różnych dialektów I pamiętamy taką scenę na dziedzińcu kiedy Piotra rozpoznają ludzie przy ognisku [13:25] tak zanim do tej tej scenie zaparcia poprzez to w jaki sposób mówi tak od [13:31] razu od razu słyszeli że że jest galilejczyk jem więc coś w Melodii tego [13:36] języka tego dialektu musiało być takiego że był on łatwo rozpoznawalnym więc ten [13:42] aramejski skąd w ogóle się wziął tak można można zapytać był to język taka [13:49] Lingua franca and wschodu oni Żydzi zaczęli używać tego języka w [13:56] niewoli babilońskiej ponieważ musieli z komunikować się z innymi mieszkańcami tamtej tamten tamtejszego Imperium na w [14:07] związku z tym z czasem gdzieś zanikła znajomość hebrajskiego No i on koniec końców pozostał właściwie rzeczywiście tylko w sferze Kultury chcę [14:16] hebrajskim hebrajski biblijny ale to nie znaczy że on całkiem zniknął tak przez przez wiele czasu mówiono o tym że że tego hebrajskiego wogóle nie mamy [14:28] już w czasie właśnie w tym o którym mówimy dzisiaj no ale dzisiaj badań pokazują że że niekoniecznie tak a przynajmniej możemy [14:38] mówić o tak zwanym hebrajskim niż na ludzkim takim w którym zapisywane były dokumenty na przykład które znajdujemy w qumran dzisiaj Niektórzy twierdzą że [14:50] mogłyby być jakieś miejsca na terenie Judei gdzie [14:55] jakieś takie Enklawy gdzie ten hebrajski mówiony funkcjonował były tak ale no z [15:02] całą pewnością aramejski był był dominującym takim językiem można powiedzieć natywnym dla za ludzi [15:12] którzy się tam robili później mamy no grekę i łacinę znowu tak jak mówiłem No [15:20] była językiem okupanta nie za bardzo się jej uczono porozumiewali się nim [15:27] rzymscy władcy tak czy dowódcy żołnierze [15:33] ale a grecka grecka która No ta odmiana gryki która funkcjonowała wówczas była określana mianem Heine [15:45] dialectos czyli tak zwany język wspólny No była takim językiem również [15:51] powszechnym komunikacyjnym w Cesarstwie Rzymskim również Rzymianie posługiwali się grecką swobodnie [16:00] zwłaszcza ci którzy kiedyś byli na eksponowanych stanowiskach także aramejski był językiem powszechnym wschodu [16:09] Imperium przy anioł natomiast Greka była tak że tak powiem drugim językiem który [16:15] funkcjonował jako pewne medium komunikacyjne w tamtym [16:21] czasie No i pytanie jest takie jak ta Greka się miała właśnie na [16:28] terenie Judei Galilei w czasach Jezusa tak Czy Żydzi [16:34] również posługiwali się tą grę jaką i w jakim zakresie i Proponuję na początek żeby żeby sobie zobaczyć co się dzieje w tym względzie [16:45] zajrzeć do takiego miejsca która które jest całą pewnością taką przestrzenią [16:50] która będzie jednoznacznie kojarzona z takim no wręcz sercem Kultury Żydowskiej religii żydowskiej poza świątynią synagoga tak I [17:03] nie chodzi mi o synagogi w diasporze bo wiemy że żydzi którzy nie mieszkali w Judei tylko gdzieś tam powiedzmy w Aleksandrii czy w innych miejscach Czy w [17:12] Azji Mniejszej tak jak Apostoł Paweł prawda który się urodził w Azji Mniejszej posługiwali się grekom taki nie znali [17:21] aramejskiego Natomiast ja chcę się za tutaj ograniczyć do do Judei [17:26] żebyśmy tam popatrzyli co się dzieje więc nie szukam synagog poza ideom a na dodatek do samego serca [17:35] wchodzę do Jerozolimy tak No i mamy przed sobą przykład tak zwany inskrypcji [17:43] co.to.sa czy to dodam która pochodzi z Jerozolimskiej synagogi [17:49] nim z czasów Heroda Wielkiego Ona jest datowana na rok 18 przed [17:56] Chrystusem czyli No tak tuż tuż tuż przed narodzinami Jezusa [18:03] No i zobaczmy piękną grafiką prawda jest zapisana Czy [18:10] mamy synagogue tej synagodze jest taka ładna grecka inskrypcja która mówi nam o [18:16] tym że Teodor to Sylwester nosa kapłan jaki synagoga synagoga synagoga w garści [18:23] synagoga zbudował te synagoga Czy jest taka fundacyjna inskrypcja po co to [18:28] zrobiłaby czytano w niej prawo studiowano przykazania i dodatkowo powstało tam hospicjum pokoje i łazienki jako miejsce gościnne dla tych którzy [18:38] przybywają z innych krajów synagoga została ufundowana przez jego przodków starszych oraz symonidesa Czyli mamy taką informację o początkach tej [18:48] Jerozolimskiej synagogi No i one podane są nie języku aramejskim tak tylko tylko [18:56] podane są bardzo ładną bardzo ładną grecką i takich inskrypcji synagogalny [19:02] tych które właśnie były zapisywane w języku greckim [19:08] mamy całkiem sporo właśnie w tamtych czasu [19:13] na dodatek Niektórzy podejrzewają bo wiemy że synagoga to jest takie [19:19] miejsce w którym czytano toreb prawda z pewnych zapisków w Mosznie tak trochę [19:26] późniejszym można wnioskować że Tora również mogła być zapisywana po grecku i [19:33] odczytywana w synagogach po grecku tak wprost o tym jeden z rabinów [19:40] mówi wiemy też o takich instrukcjach [19:45] wyniszczenie które mówią że są jeżeli chodzi o recytację Biblii że są pewne [19:51] fragmenty Biblii które mogą być recytowane w innych językach niż język święty tutaj można być zaskoczonym bo na przykład Szema Izrael tak jest zgoda na [20:01] to żeby można było w synagodze recytować ją w języku innym niż święty język czyli [20:06] język hebrajski Z tego wniosek byłoby wyschnąć one że nie tylko inskrypcje gdzieś tam [20:15] pokrywały ściany synagog w Judei tak w Jerozolimie ale ale że również można było tą grę czyli wersję Starego Testamentu [20:25] septuaginty być może słyszeć w synagogach tak niekoniecznie [20:31] niekoniecznie po hebrajsku także ta hellenizacja tutaj stój jednego z autorów on mówi że około 80 procent [20:42] nie skrypt II które znajdujemy właśnie na terenach Judei z pierwszego wieku [20:49] około 80 procent inskrypcje zapisanych w języku greckim [20:55] nie hebrajskim nie aramejskim byłby to jakiś argument za tym że jednak ktoś to [21:02] musiał czytać inskrypcje te były skierowane do publiczności do odbiorców żydowskich a więc on również [21:12] założenie jest takie że musieli rozumieć [21:18] tekst także tekst inskrypcje to jest jedna rzecz ale gdyby tutaj wejść [21:23] głębiej w tą archeologiem tamtego czasu i na przykład architekturę to co to co [21:29] odnajdujemy to również pokazuje na Takie głębokie procesy chemizacyjne które [21:35] które zaszły w tym żydowskim środowisku No ale Idźmy Idźmy dalej bo [21:43] ciekawych ciekawych danych dostarczają nam również [21:49] odkrycia papirusowe i tutaj widzą państwo na slajdzie piękną grotę [21:57] tak która jest nas nazywana od pewnego odkryć archeologicznego które miało w [22:04] niej miejsce Grotą listów co my tam co my tam znaleźliśmy tak [22:09] tutaj widzimy Flat 50 60 XX wieku były prowadzone tam prace czyli tak jakby na dwa rzuty tak [22:21] i znaleźliśmy tam tak w pierwszym rzucie papirusy z korespondencją z czasów bar [22:27] kochby takiej postaci która działa w 30 [22:32] klatkach drugiego wieku czyli tuż moment momencik po [22:39] powstaniu ostatniej księgi Nowego Testamentu tuż po wiemy że on [22:46] doprowadził do powstania on rzymskiego żydowskiego zgłosił się Mesjaszem No i próbował [22:56] No odzyskać odzyskać niepodległość tak mówi się wręcz o tym że [23:02] był to taki ruch taki ruch że ludzki nacjonalistyczny tak [23:08] żydowski antyrzymskie mamy tam papirusy z korespondencją z kręgów barkowy [23:17] złota Grota jest niedaleko od słynnej twierdzy masakra jakiś 10 kilometrów [23:22] od no oprócz tego a no i co Co ciekawe tutaj mamy 15 listów to są listy i zobaczmy co się dzieje 8 z nich [23:34] jest w języku aramejskim 5 z nich w języku hebrajskim tak tym iż na niskim oczywiście nie biblijnym tak tylko niż na chińskim [23:44] który się trochę różni od biblijnego i dwa listy po grecku dwa listy po grecku [23:51] ich ten list po grecku tak jest dość dość ciekawy [23:56] tutaj go tutaj go widzimy No tak troszeczkę zepsuty jest tutaj fragment [24:03] złapałem żeby państwu pokazać to jest list od niejakiego suma josa do Jonatana [24:09] immutableid taka ciekawa fraza która też budzi pewne kontrowersje ludzie [24:16] zastanawiają się uczeń zastanawiałem się jak ją interpretować tam autor tego listu mówi że napisał po grecku ponieważ właśnie nie można było [24:26] nie miał ochoty To jest ten moment [24:32] interpretacyjny żeby znaleźć kogoś kto napisał by ten list po aramejsku i [24:38] hebrajsku no i też bardzo ciekawe bo Jeśli tak jest to dlaczego właściwie on [24:47] nie chciał nie mógł znaleźć kogoś kto by napisał list po aramejsku [24:53] czy brańsku tak nie chciał nie mógł czy może pisanie parmeńskiej brańsku [25:00] wymagało obecności kogoś kto był wyspecjalizowany w tej kwestii było to [25:06] trudniejsze i łatwiej było napisać po grecku nie wiem że alfabet grecki jest znacznie łatwiejszy i w ogóle sposób zapisu jest [25:16] znacznie łatwiejszy niż sposób zapisu w językach semickich [25:22] no można byłoby idąc tym tropem pomyśleć ci że dosyć rewolucjoniści tak ci [25:29] nacjonaliści żydowscy swobodniej w piśmie posługiwali się językiem greckim niż językiem aramejskim czy hebrajski [25:40] Genesis uczonych Stanley Porter uważa być może na że być może nawet to było [25:45] tak że no ponieważ swobodnie było im po komunikować się po grecku to [25:51] wykorzystywali jednak hebrajski i aramejski pewnie raczej aramejski w korespondencji może bardziej po to żeby budować wzmacniać tożsamość narodową [26:02] żydowską No ale pomogło wymagać tego żeby się specjalista pojawił bo nie [26:07] każdy potrafił zapisać tekst w języku Semi A no ale to by pokazywało że to [26:14] znajomość greki wśród Żydów nawet w takich środowiskach powiedzmy tradycyjnych nacjonalistycznych była dość dość [26:23] Szeroka tutaj wrócę do tego swojego poprzedniego bo 61 rok i mamy drugie [26:30] odkrycie znajdujemy tam archiwum baba ty czyli dokumenty prawne z lat [26:37] 90-432 tak Czyli również bardzo podobny okres tutaj niektóre z nich są wcześniejsze I one też dostarczają nam ciekawych ciekawych [26:47] informacji znajdujemy tam dużo greki dużo greki gdzie Zobaczmy nawet nie łaciny tak mimo że że łacina Jestem językiem oficjalnym [26:57] ale kontrakty umowy jakieś różnego rodzaju pisma prawne często zapisywane [27:04] są po grecku znajdujemy też takie teksty których [27:09] główna część zapisana jest po grecku No na przykład podpisy imiona są aramejskie [27:16] albo nabatejskie też tak jest możliwe pamiętajmy na przykład Herod był w [27:22] połowie nabatejczyków także też język nabatejskie taki zdaje się zbliżony do języków arabskich bardziej [27:31] również również tam funkcjonował oczy by to mogło świadczyć o tym że [27:36] żydzi być może tamtych czasów żyjący właśnie w tamtym regionie byli po prostu [27:43] wielojęzycznym tak więc nie posługiwali się tylko i wyłącznie aramejskim ale posługiwali się różnymi językami [27:53] tak jakby adaptujący się do sytuacji właściwej blam [27:59] Imperium Rzymskiego która było takie wielokulturowe i wielojęzyczne i Żydzi [28:06] wpisywali by się jakimś stopniu Przynajmniej tak ten nurt właśnie związany z tą wielojęzyczność ą [28:23] [Muzyka] [29:11] z bardzo poważnymi konsekwencjami No śmierć czeka taką osobę którą No on [29:19] sam sam na siebie sam na siebie ją sprowadzi z innych relacji które [29:25] przetrwały wiemy że oprócz greckiej inskrypcji była również [29:31] łacińska inskrypcja nie zachowała się łacińska zachowała się grecka natomiast [29:36] kompletna cisza jest na temat jakiejkolwiek inskrypcji tego rodzaju w [29:42] języku semickim No i jak można znowu taką daną [29:48] zinterpretować [Muzyka] wyglądać by mogło na to że Greka tak uzupełniono łaciną była wystarczająca [30:00] dla wszystkich potencjalnych czytelników tak tych którzy oczywiście umieli czytać bo to już jest to jest jeszcze inna inna kwestia kto jakim [30:09] zakresie posługiwał się się pismem wówczas ale ci którzy się posługiwali [30:15] nie potrzebowali być może już więcej wersji językowych tak wystarczyła wersja [30:21] grecka i łacińska kino terenie świątyni coś zapisanego Nie [30:27] Świętym językiem tylko grecką [30:34] co dalej jakie jeszcze jak jeszcze kontekst tutaj chciałbym państwa na chwilę zabrać na cmentarz sobie pozwolę wyjść z tej prezentacji na [30:45] chwileczkę [30:50] ale może mi się uda [30:56] A możemy się nie uda jednak coś mi tutaj szaleje sprzęt więc mi się nie uda Także [31:02] nie wejdziemy na cmentarz ale ale zobaczymy ale zobaczymy inskrypcje która [31:08] na cmentarzu się znajduje [31:13] jest taka nekropolis słynna wbrew shearim [31:20] w takim mieście zachowała się w stanie bardzo dobrym właśnie można na YouTubie sobie znaleźć [31:29] w internecie taki Tour żeby się przejść zobaczyć jak [31:34] to jak to wygląda no i znajduje się tam mnóstwo mnóstwo napisów nagrobnych i co [31:40] ciekawe oczywiście są to groby żydowskie i większość z nich [31:45] jest w języku greckim o dziwo tutaj mamy taką kryptę Apps is [31:52] ideally situated josa głowy rady starszych który dowiadujemy się [31:58] antiochus pochodzi Pochodzi z antiochii więc znowu można zadać sobie pytanie [32:03] dlaczego napisy nagrobne na grobach Żydów z mamy po grecku a [32:12] także także [Muzyka] tych danych tych danych gdybyśmy się przyjrzeli dokładnie mamy całkiem sporą [32:23] widzimy że ta Greka się pojawia zarówno w przestrzeni publicznej w tym [32:29] takim wysokim rejestrze właśnie na inskrypcja na jakichś napisach nagrobnych właśnie jako taki język oficjalny ale przy założeniu że jest on [32:41] zrozumiały dla jakiejś grupy ludzi na również pojawia się w takim powiedzmy [32:47] niskim rejestrze w tekstach papirusowy w listach gdybyśmy się [32:53] zagłębi papirusy to znaleźlibyśmy mnóstwo listów prywatnych które również [32:58] powstają w tamtym czasie w języku greckim pokazując że Greta bywa również [33:03] używana w zupełnie prywatnych sytuacjach nie wspomnę o handlu tak czy przed [33:09] chwilą przed cóż teraz przed państwem moneta którą wyemitował Herod który był [33:19] pierwszym żydowskim królem emitującym na swoich monetach wyłącznie [33:28] greckie napisy tutaj po prawej stronie jakby dobrze się przyjrzeć to mamy [33:33] właśnie rodu basileos taki napis grecki więc monety ale również odważniki tak [33:43] takie które służyły do tego żeby żeby zbierać miarę one były zapisywane [33:49] greckimi greckimi napisami także [33:55] no nie jest taka jednoznaczna sytuacja Tak wracając do hipotezy aramejskiej że [34:01] tylko i wyłącznie aramejski funkcjonuje w tamtym czasie jako język Komunikacji w środowisku żydowskim [34:11] No i rodzi się pytanie Jeżeli tak jest jeżeli ten proces synchronizacyjne były tak głębokie dotykały takich no powiedzmy [34:21] newralgicznych punktów jeżeli chodzi o kulturę [34:26] żydów judejski Tak w tamtym w tamtym czasie jak to wszystko się ma według [34:32] leki Nowego Testamentu to raz i dwa No właśnie Jezus i apostołowie tak czy oni [34:39] żyli jakby w oderwaniu od tej rzeczywistości takiej [34:44] wielojęzyczne i posługiwali się wyłącznie dialektem galilejskim języka aramejskiego [34:52] czy nie I tutaj na kilka kwestii Chciałbym zwrócić uwagę Po pierwsze doskonale wiemy dzisiaj że Jezus apostołowie a już [35:04] na pewno autorzy biblijni ewangeliści kiedy cytowal I Stary Testament i kiedy zmiana cytaty które znajdujemy w Nowym Testamencie tym brzmieniu greckim [35:16] to one w większości wypadków są bliższe tekstowi septuaginty czyli greckiej [35:23] wersji Starego Testamentu niż w Biblii hebrajskiej [35:28] tutaj taki drobny drobny przykład który [35:33] pokazuje nam coś z Listu do Hebrajczyków 16 tak gdzie mamy odniesienie do [35:40] deuteronomium 3243 niech mu oddają Pokłon wszyscy aniołowie Bożym tak jest taki lekko zmodyfikowany [35:49] cytat tak to się interpretuje ale Zwróćmy uwagę że jest [35:54] to lekko zmodyfikowane cytat septuaginty gdzie mamy w tym miejscu takie brzmienie [36:01] niech mu oddają Pokłon wszyscy synowie Boży także tutaj ci aniołowie synowie [36:07] pojawiła się zmiana natomiast Biblii hebrajskiej tym psuł jest zupełnie inny [36:12] tekst wysławiajcie narody jego lud także ewidentnie autor listu do Hebrajczyków jeśli chciał się odnieść do tekstu biblijnego zacytować Stary [36:22] Testament to miał w głowie tekst septuaginty no i wogóle septuaginty [36:28] grecka wersja Starego Testamentu jest uważana za Biblia pierwszego kościoła one zeszło nawet takie wydanie tak współcześnie Biblia pierwszego kościoła [36:36] i i to gdzieś nawiązuje do do septuaginty te [36:44] no i wrócę jeszcze do tego co mówią o synagogach Kto wie Kto wie czy [36:50] właśnie nie dałoby się dowieść tego że wielu synagogach tym odczytywana tekst [36:56] biblijny nie w Świętym języku hebrajskim ale czasami w języku greckim czyli to [37:03] jest jedna rzecz ale idąc tym tropem tej y y i biblijnej [37:11] dziś takie pytanie Jeżeli aramejski byłby tylko jedyny w tym takim dominującym językiem tamtych czasów tamtego miejsca to znowu [37:20] wracam do pytania dlaczego Nowy Testament mamy dzisiaj po grecku Nie ma śladów oryginałów semickich są ślady trener w [37:30] tradycji które mówią o tym że Mateusz miał logia Jezusa miał jakiś tekst w [37:37] języku hebrajskim taki nie wiemy hebrajskim czy aramejskim [37:43] wytworzyć tak jest kilka takich śladów późniejszej tradycji wczesnochrześcijańskiej Ale nic się nie zachowało [37:50] No i naprawdę trudno sobie wyobrazić żeby chrześcijanie nie zachowali tekstów [37:55] oryginałów przecież byłyby to naprawdę bardzo ważne teksty One powinny ulec procesowi kopiowania przepisywania A tak się [38:06] chyba nie stało skoro nie zachowało się nic więcej że jednak należy przyjąć że [38:13] ewangelia na przykład albo tutaj głównie na tym fragmencie tekstu Nowego Testamentu się skupiamy jednak powstawały od razu w [38:22] języku greckim to że Paweł pisał od razu po grecku nie budzi tak wątpliwości Zwróćmy uwagę że on po grecku pisze nawet do Rzymian tak [38:31] co pokazuje że że taka jest rzeczywiście takim językiem który jest powszechnie [38:39] zrozumiały Zwróćmy też uwagę na to że Greka Nowego Testamentu jest dobrą grę [38:45] jaką Tak ona zawiera w sobie mnóstwo semityzm uff Ale na przykład nie zawiera jakiś błędów gramatycznych składniowych więc trzeba powiedzieć że użytkownicy [38:55] tego języka pisarze ewangeliści posługiwali się nim bardzo dobrze na różnych płaszczyznach z No tutaj też mamy też mamy też mamy [39:07] pytaniem No byłoby więcej takich pytań na na przykład jeśli tylko aramejski [39:13] byłby to tym językiem który dominował Judei to skąd pomysł na to żeby tak [39:18] wielu Żydów tamtego czasu co znajdujemy również na instrukcjach przyjmowało greckie imiona nawet uczniowie Jezusa mają greckie imiona Filip Andrzej czy [39:28] postacie z którymi się spotyka Nikodem tak to jest greckie imię czy Teofil tak [39:34] który się pojawia w prologu Ewangelii Łukasza to również jest greckie imię [39:41] więc może tak ręka jednak ma więcej do powiedzenia że tak powiem w tamtym [39:47] czasie niż nam się wydaje i ta sytuacja jest bardziej skomplikowana No i [39:53] że tak będzie ciężko sobie wyobrazić że Jezus i apostołowie się izolują od tego [39:59] wielojęzycznego świata i być może jednak gdybyśmy gdybyśmy [40:05] te dane które No Rosji Rośnie liczba tak jest ich coraz więcej z uwzględnieniem i [40:12] zaczęli czytać pewne fragmenty tekstu Nowego Testamentu to moglibyśmy znaleźć [40:18] tam słowa które Jezus wypowiedział rzeczywiście po grecku a które nie są jedynie tłumaczeniem jakiejś relacji tak o tym co powiedział w języku w języku [40:27] aramejskim No i pozwolę sobie na taki krótki rzut oka na parę fragmentów biblijnych tak które [40:36] gdybyśmy nie mieli tych danych o których mówimy tak to moglibyśmy w inny sposób [40:42] interpretować ale ponieważ je mamy to mamy prawo do tego żeby spróbować przymierzyć się do takiej interpretacji która jednak uwzględnia [40:51] większą rolę grecki w tym świecie Indyjskim pierwszego wieku niż to się [40:58] często zakłada a zwłaszcza niż to zakłada hipoteza aramejska zaczniemy od Dziejów Apostolskich 61 Gdzie znajdziemy [41:08] informację taką że tyle niszczcie zaczęli szemrać przeciwko Hebrajczyków [41:14] Home że przy codziennym rozdawanie jałmużny zaniedbywane ich dobre są [41:19] helleniści i hebrajczycy którzy się wspierają No i to jest [41:25] wczesnochrześcijańska gmina która jest złożona z hellenistycznych czyli tych którzy jakiś sposób są powiązani wywodzą się z kultury greckiej czy [41:35] grecko-rzymskie i tak można byłoby powiedzieć w tamtym czasie No i są hebrajczycy którzy którzy są Żydami z pochodzenia No i zagraj jeżeli jeżeli [41:47] myślimy o chrześcijanach pochodzenia nie żydowskiego to ciężko jest naprawdę zakładać że oni znali język aramejski [41:57] nawet jeżeli gdzieś tam w tym środowisku długo funkcjonowali [42:04] totobet bardziej prawdopodobne jest że ci hebrajczycy znali grekę tak biorąc [42:09] pod uwagę te świadectwa a które mamy czy nawet biorąc sobie przetoczy Pawła z [42:15] Tarsu który bez problemu mówił Pisał po grecku ale też w języku semickim więc przypuszczamy że być może tutaj Jeżeli oni mieli się no nawet [42:27] sprzeczać tak w tym momencie a potem może jakoś dogadać to Greka mogłaby być [42:32] jakimś lepszym Medium do komunikacji niż język semicki czyli to jest taka [42:39] powiedzmy przesłanka którą możemy próbować zacząć interpretować w świetle [42:44] świetle danych No po prostu Zastanawiając się co z tego nam wyniknie [42:52] inny fragment który jest dyskutowany w tym kontekście to jest takie fragment [42:57] który dotyczy rozmowy Jezusa z Piłatem No i zastanawiają się bibliści nowości w [43:03] jakim języku broni ze sobą rozmawiali tak my mamy grecki tekst tak czy ty [43:09] jesteś królem żydowskim takie pytanie powiedział ty mówisz No i cała cały ten [43:14] dialog tam się odbywa nie znajdujemy jakichś informacji o tłumaczył [43:23] taką oczywiście można byłoby go założyć zakładamy też że Piłat raczej nie znał [43:31] aramejskiego po łacinie Jezus raczej nie mówiłby bo [43:36] mało kto mówił tak tylko Rzymianie właściwie w posługiwali się łaciną są pewnością Piłat znowu grekę tak był wykształconym człowiekiem [43:47] który na pewno na pewno bardzo dobrze grekę znał no i przy założeniu że Jezus [43:53] również rozmawiał po grecku najprostszą hipotezą najprostszą Ta która Nie mnoży [44:02] nam Bytów to byłaby taka hipoteza że rzeczywiście ten dialog odbywał się w [44:09] języku greckim więc Być może tutaj mamy mamy do czynienia właśnie z takim rejestrem zapisem słów oryginalnych słów Jezusa wypowiedzianych [44:19] w języku greckim mówiącą potencjalnych jeszcze tutaj potencjalnych znajomości greki [44:30] przez Jezusa musimy zdać sobie sprawę z tego że no pochodził z Galilei tak [44:36] Nazaret był zlokalizowany w Berlinie niedaleko [44:41] stolicy tej tego regionu seforis miasta seforis i w [44:48] okolicach decapolis tak dekapol same nazwy decapolis 10 ogród tak czasami w [44:54] przekładach znajdujemy to jest grecka nazwa i ono pokazuje na to że mamy tam do czynienia w okolicy z miastami które były silnie zhellenizowany był ośrodki [45:03] kultury grecko-rzymski który Gdzie W sposób naturalny mówiono po grecku [45:11] Jezus w rzemieślnikiem który wykonywał jakiś pracy dla ludzi z okolicy to być [45:18] może po prostu nawet gdyby nie chciał to musiał choćby na poziomie konwersacyjny [45:24] moim nauczyć się greki po to żeby się dogadywać z klientami więc to jakby też dodatkowa [45:32] tutaj taka taka informacja która która by to wspierała tą taką możliwość [45:38] właśnie posługiwania się grecką przez Jezusa [45:43] inne miejsce tutaj Przechodzimy dom do Ewangelii według Marka 724 30 [45:50] dowiadujemy się że Jezus rozmawia z pewną kobietą która jest określana jako [45:57] greczynka ellenis rodem z syropem Symfonii kissa to geny [46:03] No i wydanie W jakim języku z Greczynką tak mógł rozmawiać Jeżeli nie ma [46:10] pośredni tak bo zawsze ta hipoteza tłumacza tak gdzieś tam może nam stać ale ale w tej sytuacji językowej która jest otwarta tak na użycie greki również [46:20] przez Jezusa No to tłumacz byłby niepotrzebny pytanie też czy greczynka posługiwały się aramejskim a raczej nie Więc jeżeli nie założymy tłumaczę o [46:29] którym nikt nigdy nic w Nowym Testamencie nie wspominam to [46:36] możemy przyjąć Najprostsze rozwiązanie Jezus po prostu mówił z nią po grecku [46:42] taka byłaby przynajmniej byłaby możliwość po tej rozmowie z Greczynką syrofenicjanka Jezus udaje się właśnie [46:52] do krainy o której mówiłem Do decapolis nad jeziorom [46:57] galilejskie i tam mamy taką historię z głuchoniemym z którym on się spotyka i [47:03] tu się pojawia ciekawa ciekawa rzecz Przepraszam już jestem z powrotem [47:08] mianowicie 5F greckiej Ewangelii Marka tutaj 34 [47:14] wersecie wypuściłem pojawia się cytat w języku aramejskim tak Czyli z jednej [47:21] strony m.in jesteśmy w dekapolis czyli takim regionie którym przynajmniej w ośrodkach miejskich dominuje Greka jesteśmy w [47:32] obrębie tekstu który jest zapisany językiem greckim No i znajdujemy słowo aramejskie fethead czasami effata tam się pojawia i to jest [47:46] jeden z trzech takich cytatów aramejski który w Ewangelii według Marka [47:52] znajdziemy to od razu Przyjrzyjmy się dwóm pozostałym jeden jest piątym właścicielem pójdę łączyć dziewczynkę za rękę powiedział do [48:01] niej tablica.com Co można przetłumaczyć dziewczynką mówię ci wstań No i 15 rozdziale Jesteśmy pod krzyżem Gdzie Jezus elo Ile ma [48:11] sabachtani Mówi również po aramejsku No i [48:20] zadają sobie pytanie bibliści co właściwie damy izmy te aramejskie cytaty [48:27] Ewangelii Marka rąk jakbyśmy się im przyjrzeli to było pierwsze jest ciekawa [48:33] im rzeczy za każdym razem cytat aramejski jest przełożony na grekę tak [48:39] czyli czyli jest jasne że czytelnicy Ewangelii Marka nie rozumieją tych [48:44] cytatów aramejski tak trzeba im nie przetłumaczyć [48:50] i teraz właśnie czy cytaty aramejskie z tłumaczeniem greckim w Ewangelii Marka [48:57] się pojawiają gdyby wrócić do hipoteza aramejski która mówi nam o tym że za ewangelią Marka musi stać jakiś oryginał aramejski cała Ewangelia Marka jest [49:08] przykładem to jakby to przyjdź tym momencie te sytuacje [49:17] że Marek tak czy ten potencjalny nasz tłumacz tak w tym momencie tylko te trzy [49:25] drobne aramejskie fragmenty nam postanawia zostawić w tekście swojego [49:31] tłumaczenia na dodatek tłumacząc zdałem sobie sprawę z tego że jego odbiorcy tego nie zrozumieją No bo Jezus przez cały czas mówiłby po aramejsku [49:41] można byłoby sobie wyobrazić że tych cytatów będzie więcej ale są tylko trzy [49:47] I za każdym razem za każdym razem tłumaczone na dodatek ten trzeci jest [49:52] też ciekawa sytuacja bo stojący obok pod krzyżem ludzie tak [50:00] z Jerozolimy wogóle nie zrozumieli tak tego lo lo i lama sabachtani myśleli że [50:06] że woła Eliasza także to też jest pytanie o ich niezrozumienie z tego [50:12] aramejsku ale to powiedzmy jest jakaś inna inna kwestia na jakie są rozwiązania tutaj podam jedną niektórzy Biblii sił uznali [50:25] że Marek Cytuję w specjalnych miejscach te słowa aramejskie które Jezus [50:33] wypowiada i uważają że być może jednak było tak że Jezus rzadko używał [50:38] aramejskiego tak Czyli wręcz przeciwnie tak tutaj to idzie jeżeli chodzi o [50:43] zestawienie z hipotezą arabską że używał aramejskiego tylko wtedy kiedy rozmówca [50:49] rozumiał tylko aramejski albo w jakiś momentach specjalnych tak jak na [50:54] przykład na krzyżu wiadomo w takim momencie momencie agonii odwołuje się do [51:00] języka tego pierwszego tak Który jest dla niego ważny ale pytanie Jak to było jak to było z nauczaniem także tutaj jest taka ciekawa hipoteza która która [51:12] taki dość nieoczekiwany myślę sposób staramy izmy w Ewangelii Marka [51:18] Próbuję Próbuję wyjaśnić jeżeli chodzi o spotkania Jezusa [51:26] z ludźmi którzy mieszkają na terenach są pewnością nie żydowskich [51:33] zhellenizowanych to można byłoby jeszcze sobie tutaj dorzucić historię opętanym gerazeńczyków czy też gerazeńczyków w zależności od wersji Ewangelii ptaków [51:41] oraz 1 a czasem jest ich dwóch i oni żyli po drugiej stronie Jeziora [51:47] Galilejskiego to były ewidentnie tereny pogańskie o czym świadczyć mogą odbyć [51:53] świnie tak dużej ilości które tam się po do piły w efekcie egzorcyzmu No i pytanie Czy Jezus będąc na tego typu terenach będąc na przykład [52:02] dużych miastach gdzie ludzie posługiwali się grecką No musiałby korzystać z tłumacza Czy mógł nauczać bezpośrednio w język radzieckim No i oczywiście [52:13] jesteśmy w sferze hipotez więc dane które mamy mogłyby świadczyć o tym że Greta byłoby nie byłabym u nieobca więc kto wie czy tego nie robił [52:26] mi taki jeszcze na końcu na końcu 11 fragment rozmowa z Nikodemem Ewangelii [52:35] Jana 37 Nikodem imię greckie tak mamy mamy [52:40] członkom sanhedrynu ale ale ewidentnie imię greckie No i są takie interpretację [52:47] które idą w kierunku takim że mogła to rozmowa odbyć się jednak po grecku Aga [52:53] nie po aramejsku o czym świadczyć może to że no dziwna sprawa Tak wykształcony [53:01] człowiek jak Nikodem Nie bardzo rozumie ide tego Narodzenia tak o której mówi mu Jezus tak jest i pyta czy jest możliwe [53:13] aby człowiek który startem narodził się powtórnie tak to na nowo powtórnie tak tutaj się pojawia kilka razy No i [53:24] trzeba by to sprawdzić ale tak jak mówię preferuję preferuję pewną hipotezę to [53:31] słowo Another które tutaj wypuściłem dwukrotnie ono pojawia się również tutaj w trzecim wersie jest niejednoznaczne bo Another może znaczyć z góry i to jest [53:41] jego właściwie pierwsze znaczenie w słownikach ale może również [53:47] zaznaczyć metaforycznie od nowa No i niektórzy próbują dowodzić że że Jezus [53:54] chciał powiedzieć o narodzeniu z góry tak jakby z nieba tak ale wykorzystywał [54:01] jakąś taką niejednoznaczność słowa greckiego którą Nikodem [54:08] No nie wyłapuje tej niejednoznaczności tam powtórnie jak to jest możliwe żeby [54:14] powtórnie tak jakby nie nie wyłapujący tego że to może znaczyć że z [54:19] góry to chodzi o Narodzenie z góry z nieba tak jakieś jakieś duchowe [54:24] Narodzenie gdyby rozmowa działa się po aramejsku to nie byłoby tej [54:31] niejednoznaczności tutaj nie powinno być w związku z tym tak zwolennicy takiej [54:38] interpretacji sądzą jakiś nieporozumień ze strony Nikodema i [54:45] moglibyśmy jeszcze parę cytatów w parę miejsc prześledzić pod tym kątem próbując wykorzystać te dane które mamy [54:55] o tym takim dość szerokim użyciu grecki w tamtym kontekście i patrząc czy [55:00] wyłania się nam z tego jakiś spójny obraz mamy to dzisiaj już [55:06] zatrzymamy się w tym miejscu Ja tylko konkluduje tak króciutko [55:15] podsumuję to co to co tutaj sobie ustaliliśmy [55:20] więc tak to co można uznać zapewne to jest to że [55:27] widzimy grekę jako ważne medium komunikacyjne językowe dość powszechnym [55:34] użyciu w różnych kontekstach w Judei i w Galilei w czasach Jezusa no i w związku z tym że mamy no i tata [55:45] tata liczba danych rośnie ciągle coraz więcej tej greki nam się wyłania z tego [55:52] z tego obrazu możemy próbować interpretować te sytuacje takie na przykład o których tutaj dzisiaj mówiłem jako takie w [56:01] których można byłoby się spodziewać że Jezus mógł żyć greckie czy nie potrzebujemy odwoływać się do Armii zmów tak czy do do języka aramejskiego że [56:11] wyjaśnić to co on chciał powiedzieć dodatkowo to że Jezus pochodzi z tej [56:19] takiej przysłowiowej Galilei pogan ta która jest takim Specyficznym miejscem i rzeczywiście tą grę można można Można tam spotkać [56:29] Może częściej nawet niż w Judei plus to że wykonuje zawód rzemieślnika który [56:35] wymaga kontaktu z ludźmi również sprzyja temu żeby założyć że Jezus mógł jednak w [56:43] jakimś stopniu przynajmniej komunikować się po grecku i zakładamy że no nie [56:48] izoluje się od świata zewnętrznego który No bo wykazuje pewne cechy głębokiej [56:56] hellenizacji dorzucamy do tego kwestie cytowania Starego Testamentu w greckiej [57:01] wersji bardziej septuaginty no i sam fakt zachowania się greckiego tekstu [57:06] Nowego Testamentu a nie aramejskiego no te wszystkie ten [57:12] pokazują nam że Sytuacja ta językowa w tamtym czasie w tym miejscu jest o wiele [57:18] bardziej złożona niż niż przedstawiali by nam to tacy powiedzmy radykalni zwolennicy hipotezy aramejski [57:27] czy jakiejś semickiej innej hebrajskiej No i państwu zostawiam Ocenę [57:33] tego tych danych pod kątem tego czy możemy dalej jakby [57:39] podtrzymywać w taką radykalną wersję hipotezy aramejskiej czy może powinniśmy [57:44] się zastanowić nad tym jaką rolę Greka pełniła w świecie Nowego Testamentu [57:52] Dziękuję bardzo My również dziękujemy słupku pierwsze [57:58] takie skojarzenie które ja mam akurat niezwykłą tylko z łaciną i z [58:04] piękną scenę z Żywot Briana Monty Pythona [58:11] by i żołnierz rzymskich tytułowym gra Janowi [58:17] kazał napisać poprawnie 100 razy Rzymianie do domu Ty [58:23] powiedziałeś że ręka którą posługiwali się ewangeliści przynajmniej była przyzwoitka czyli nie musieliby pisać po 100 razy w różnych miejscach różnych [58:35] sentencji w języku greckim ale mam takie pytanie które do nas dotarło [58:41] która Ewangelia jest napisana najlepszym a która najgorszym językiem Słyszałem że [58:48] na przykład Ewangelia Marka jest bardzo niechlubna powiedziałbym że Ewangelia Marka wykazuje takie cechy rzeczywiście [58:58] [Muzyka] składni semickich na przykład każde zdanie niemalże rozpoczyna się od spójnik i i tak co jest jakimś takim [59:08] przynajmniej stylizacją a na język na język semicki w związku z [59:14] tym że tak jest to Ewangelia Marka wzbudza największe zainteresowanie biblistów którzy właśnie tą koncepcją aramejsko się interesują bo oni tam [59:23] próbują najwięcej w tym Marku tego tego miejsca niskości [59:30] wygrzebać natomiast Ewangelia Łukasza jest chyba taką najbardziej elegancką grecką pisana Ale to też nie jest równe bo bo [59:40] Powiedzmy że jeżeli Rozpoczniemy lekturę prologu Ewangelii Łukasza tam piękną [59:46] hellenistyczną kolejne taką naprawdę nie powstydziłby się jakiś wybitny pisarz z [59:53] tamtej epoki Natomiast są takie miejsca które ewidentnie są takimi No [59:58] przynajmniej stylizacjami niektórzy mówią że on stylizuje swój tekst na septuaginty te Czyli znowu tak ręka jakby wykazywała by być może właśnie [1:00:09] takie cechy B innego języka który Łukasz zna [1:00:14] septuaginty także chyba Gdyby taki jakiś zrobić [1:00:20] porównanie No to można byłoby tak powiedzieć [1:00:25] Jan bardzo dobrze się posługuje tak jeżeli wyjdziemy poza poza synoptyków [1:00:31] językiem greckim nie wiem znakomicie używana przykład czasów greckich także [1:00:37] to to wskazuje na to że autorzy Ewangelii nie byli takimi No zwykłymi zjadacza mi chleba tak ale ale ale mieli pewne [1:00:48] wykształcenie i znali dobrze język grecki nie znajdujemy tam tak jak [1:00:53] mówiłem a czasami w listach papirusach znajdujemy błędy ortograficzne błędy w końcówkach przypadków różne rzeczy tam się dzieją w Nowym [1:01:03] Testamencie tego nie ma więc jest to generalnie dość dobra Greka [1:01:09] aczkolwiek moczę wziąć pod uwagę to że powstaje w tym środowisku semickim i te semityzmy tam znajdujemy i składnie [1:01:21] semickiej różne różne rzeczy z tym związane na płaszczyźnie właśnie taki [1:01:27] stylu czyli żadnego nie kazałbym ci przepisywać po kilkadziesiąt razy jakiegoś słowa zdania Nie naprawdę to [1:01:37] był taki była taka debata kiedyś dawno temu tak właściwie na początku 20 wieku też później troszeczkę [1:01:48] o stylu w ogóle greki nowotestamentowe innej to się wpisywało w jakiś taki [1:01:54] stereotyp tego że dobra Greka to funkcjonowała tylko w pozycji klasycznej [1:02:00] w Atenach natomiast potem okres hellenistyczny już Czyli tak [1:02:05] właściwie czwarta koniec czwartego wieku przed Chrystusem to już jest do kultury greckiej tam już nic ciekawego się nie [1:02:13] dzieje więc wszystko co było później tak to [1:02:18] było wrzucone do jednego worka jako taki produkt schyłkowej Kultury tak która nie [1:02:25] ma Nie ma nic ciekawego do powiedzenia no i ten stereotyp został przełamany i [1:02:31] właściwie w drugiej połowie 20 wieku już zaczęto inaczej patrzeć i na teksty [1:02:36] hellenistyczne czy też te wcześniejsze niż niż tekst Nowego Testamentu No i [1:02:42] późniejsze tak z okresu Cesarstwa jako jednak na teksty które są wartościowe Ta [1:02:48] gra jest inna bo ona się zmienia Tak to jest jednak kilkaset lat rozwoju języka [1:02:54] no i no to już jakby nie rozpatrujemy tego w tym paradygmacie tak bo Powiedzmy [1:03:00] że gdybyśmy przykładali normy Atlantyckiego dialektu którym posługiwał się Platon do tekstu Ewangelii Marka No to byśmy powiedzieli No rzeczywiście ten [1:03:10] styl jest to jest No ale to jest nieuprawnione porównanie tak to po [1:03:15] prostu trzeba rozpatrywać ten tekst na prawach jego własnego kontekstu i tego jak taka funkcjonowała w tym momencie a nie zestawiać go z normami które już nie [1:03:26] obowiązywały od kilkuset lat tak zwłaszcza że jeżeli weźmiemy na przykład [1:03:32] grecki Platona i grecki chociażby Arystotelesa który był to już później to [1:03:38] one też się już bardzo od siebie różnił już też inaczej są pisane czy to ciągle [1:03:44] dialekt attycki jest prawda ciągle zbiorę wiadomo że są różnice stylistyczne No ale jednak kolejnej dialog dodatki No to to muszą być [1:03:53] różnicę a ale to jest podobnie porównywalne wydaje mi się jeżeli chodzi o języki wszystkie które są językami żeby mi bo w tej [1:04:03] chwili załóżmy nawet teksty pisane w języku polskim w latach 50 i 60 już się od tego co piszemy w tej chwili ja już nie mówię o [1:04:14] tym że one się różnią prawda od tekstów napisanych przez Sienkiewicza których [1:04:20] już z tej chwili nawet teraz po tych stół iluś tam latach wiele osób [1:04:27] po prostu też nie jest w stanie zrozumieć bez słownika przynajmniej niektórych niektórych części na A co mówić o czymś co było na [1:04:36] przykład 500 lat temu polszczyźnie prawda No tak no yi4k się rozwijała inaczej Greta się zmieniła do tego stopnia że w epoce [1:04:45] Cesarstwa czyli powiedzmy no Kiedy mówimy o tak zwanym okresie drugiej [1:04:51] Sophie Styki czyli tak powiedzmy od drugiego wieku po Chrystusie to ludzie [1:04:56] nie rozumieli już dialektu Atlantyckiego właśnie tego klasycznego do tego stopnia że trzeba było otworzyć słownik i grecką greckie bo bo Grecy wpadli na pomysł że [1:05:06] sobie wskrzeszą stary język takze przeczytam 500 po to żeby pokazać że no kulturowo Greka jest ważna i żeby ci [1:05:16] Rzymianie zobaczyli jak są prymitywni no i [1:05:22] okazywało się że nie rozumieli już słów tak które ich własnym języku paręset lat wcześniej były i powstawały takie leksykony które dzisiaj są dla nas [1:05:32] bardzo ciekawym źródłem wiedzy właśnie na temat tego jak przebiegały te procesy rozwoju języka więc Greka to jest w ogóle Ewenement w skali świata ponieważ [1:05:43] do dzisiaj jest żywym językiem też cały czas wyciąg [1:05:48] kulturowy To jest ten sam język który po prostu jest na innym już etapie rozwoju [1:05:55] dzisiaj ale też cały czas ta sama gra tak która gdzieś tam od knossos po dzień dzisiejszy ma ponad 2000 lat [1:06:04] swojej historii 3000 tak właściwie nawet ale tak grekom klasyczną niespecjalnie [1:06:10] po raz dzisiejszej współczesnej Grecji natomiast jesteśmy w stanie kolwiek [1:06:16] aczkolwiek współczesna Grecja charakteryzuje się też takim rozdwojeniem bo bo mówi się cateringu sądy motyki i katar busa to [1:06:26] jest taki język który wskrzeszono jakby po okresie okupacji tureckiej i [1:06:32] oczyszczono go z naleciałości wschodnich tam gdzie go oczyszcza No to wraca no do [1:06:38] rdzeni klasycznych więc porozmawiać nie porozmawiamy może ale kiedy jednak kiedy [1:06:43] ja widzę tekst to jestem w stanie troszeczkę zrozumieć o krok dalej poszedł hebrajski który został odtworzony Zresztą tak też bardzo dobry [1:06:53] wykład na ten temat zapraszam państwa do odsłuchania I rzeczywiście po hebrajsku jesteśmy w stanie też bez prądu bez problemu będąc na [1:07:04] wakacjach w Izraelu znając hebrajski Gminy czytać ale też nawet próbować się dogadać dlatego że ten hebrajski rzeczy to był stosunkowo niedawno odtwarzamy [1:07:14] z właśnie takiego hebrajskiego który od wieków służył tylko i wyłącznie do celów [1:07:20] sakralnych Ale wróćmy do Grecji i pytanie które łączy Zresztą grekę Izrael [1:07:27] właśnie gdzie Żydzi w Izraelu mogli uczyć się pisać po grecku [1:07:33] szkołach przypuszczam na szczytach przy każdej synagodze a na przykład samej Jerozolimie i znalazłem jakieś dane było takiej [1:07:43] synagogi nawet kilkaset ktoś ktoś napisał Nie wiem na ile te dane są [1:07:48] prawdziwe No ale jednak prowadzone było tam kształceniem jakieś wiadomo że [1:07:56] kształcenie w ogóle w tamtym czasie nie było kształceniem powszechnym Aczkolwiek może tutaj Izrael był był [1:08:05] wyjątkiem prawda gdzie rzeczywiście ze względu na to że że Ci chłopcy uczyli [1:08:10] się Sorry tak to oni byli poddawani temu procesowi jakiemuś edukacyjne mu na na [1:08:16] przykład chłopcy w Grecji Tak powiedzmy takiej Atenach No nie musieli tak się uczyć Jeżeli było stać rodziców to się to się [1:08:27] uczyli i kto wie tam różne rzeczy się w synagogach działy być może tam Natomiast [1:08:34] tutaj też warto zwrócić uwagę na to że jeżeli mówimy o znajomości języka taki [1:08:41] wogóle kwestii piśmienne jak się ma znajomość języka do piśmienności Tak [1:08:46] tamtym w tamtym czasie bo my wiemy że dane które my mamy na temat [1:08:53] piśmienności w tamtym czasie są bardzo takie pesymistyczne takim mówi się o tym [1:08:58] że na naprawdę niewielki procent społeczeństwa w ogóle [1:09:03] posługiwał się pismem a a jeżeli już wogóle wchodzimy w [1:09:09] tę kwestię możemy mówić o różnych poziomach piśmienności bo można było na przykład umieć przeczytać inskrypcje taką nie [1:09:19] wiem o którą pokazywałem w świątyni tak wielkimi literami napisaną i krótką Ale nie umieć Przeczytać czy nie być w stanie [1:09:27] przeczytać tekstu długiego zapisanego tak jak wówczas zapisywano teksty [1:09:33] literackie czy nawet teksty biblijne czyli metodą zapisu ciągłego tak wyrazy [1:09:38] bez odstępów bez znaków interpunkcyjnych ciągi liter Ktoś mógł umieć przeczytać [1:09:44] inskrypcja nie przeczytał by nie wiem listu do Koryntian nigdy bo bo bo nie miał takiej nie miał takiej kompetencji mógł mieć tylko się podpisać tak [1:09:54] znajdujemy takie przypadki mniej więcej w tym okresie wstępu niz takie papirusy [1:10:01] odkrytą gdzie znajdujemy informację o takim szefie [1:10:11] z biura kopistów skryptach czyli ludzi którzy załatwiali te wszystkie sprawy [1:10:16] jakieś formalne na przykład umowy tak Bo ludzie nie umieli pisać więc oni to przygotowywali ludzie przychodzili tam sił podpisywali tylko w jakiś tam sposób [1:10:24] ale szef nie umiał pisać Tak on był szefem biura ale sam pisać nie umiał tak [1:10:31] znajdę są papirusy w których Widać jakąś szablonu [1:10:36] uczy się taką formułkę pisać jak idiotka I tam swoje imię robi to z błędami [1:10:42] więc można było być szefem skryb skrybów wypadek powinno się powiedzieć ale nie [1:10:48] umiecie pisać także to jest bardzo złożona sprawa Tak tak kompetencja językowa można było mówić ale nie pisać nie [1:10:57] czytać tak w jakimś tam obcym języku Tak więc musimy sobie też uzmysłowić że no to to jest troszkę inny Inny świat pod tym względem niż ten nasz [1:11:08] prawda gdzie też dostęp do tekstu pisanego ścienny Gutenberg wszystko zmienił prawda.pl ja tak właśnie jeszcze sobie [1:11:17] pomyślałam o tej niż subskrypcji bo teraz Skojarzyło mi się taki wspomnienia [1:11:22] z czasów kiedy No na początku lat 90 na przełomie lat [1:11:28] 80 i 90 ludzie wyjeżdżali chociażby do naszych sąsiadów do Niemiec i były [1:11:36] pewne informacje wyłącznie w języku polskim na przykład pisane bo one [1:11:42] dotyczyły tylko Polaków na przykład małą nieprzyjemne o kradzieżach różnych rzeczach ale na przykład że [1:11:54] jak korzystać z przebieralni tego typu tego typu historię [1:12:02] językach po łacinie i po grecku która była świątyni może [1:12:09] potrzebna i że poganie językach semickich nie mówią że poganie to są ci [1:12:15] Poza swoimi ci którzy tą którą trzeba napisać w języku A mitom [1:12:22] resztą prawo wiernymi prawda judaista mówi że tam hebrajczyk kamień [1:12:29] nie trzeba pisać w języku groźby bo nie dotyczy zazwyczaj [1:12:35] No tak wszystko możliwe tak przy czym No ten brak potrzeby Czy brak danych na [1:12:40] temat jakiejś powiedzmy aramejski czy hebrajskie inskrypcje jak wypadałoby jednak w świątyni prawda mu bo tutaj [1:12:49] zdajemy sobie sprawę z tego że że jeżeli ja tutaj tak teraz próbuje tą [1:12:55] hipoteza rajską Tak przesunąć także zbalansować to zwolennicy tej hipotezy [1:13:01] szukania tych warstw semickich pod tym tekstem No to bardzo mocny nacisk kładą [1:13:06] właśnie na przykład na święty język tak którym powinny być opisywane pewne [1:13:12] tekstylnej na terenie świątyni mamy inskrypcje Progres Wpłacili nie mamy jednak po hebrajsku może to troszeczkę [1:13:21] zastanawiać aczkolwiek Pewnie masz rację że no zdecydowanie [1:13:27] nikt po hebrajsku z pogan tak nie zrozumiał by tak tego tekstu podobnie [1:13:33] jak Żydzi z diaspory tak nie rozumieli by tego tego tekstu także no to jest taki po prostu [1:13:40] ten skrypt jest pewną po szlaku którą byśmy mogli próbować wpisać w jakby szerszy model taki w tym kontekście go próbować interpretować także jakby 11 z [1:13:51] kamyczków w tej całej tej całej konstrukcji na zakończenie bardzo [1:13:57] ciekawe pytanie które do nas dotarło Jakie znaczenie dla rozumienia Biblii ma [1:14:03] to Czy Jezus mówił po grecku cały czas odnoszę się do hipotezy aramejskiej tak [1:14:10] i od tutaj w tym wszystkim chodzi Jeżeli ja tutaj mówię o tych różnych [1:14:18] kontekstach których Greka się pojawiam to tylko po to żeby pokazać że [1:14:25] można byłoby jednak poważnie tak jak to robi Jednak większość biblistów dzisiaj [1:14:31] mówić o tym że mamy oryginały Nowego Testamentu Jeżeli nie mamy oryginałów [1:14:36] Nowego Testamentu tylko przykłady greckie No to troszeczkę się nam zmienia [1:14:41] jakby status tekstu który posiadamy no i tutaj w tym kierunku [1:14:47] cały ten mój wywód idzie tak naprawdę co próbowałem na początku wyjaśnić jakoś spuentować na końcu tak to sam fakt tego czy on mówił czy nie [1:14:58] tak nie byłby aż tak istotny gdyby nie to że właśnie próbuję się w taki bardzo [1:15:05] systemowy i poważny sposób mówić o tym że no właśnie tak ręka to jest tylko taka atrapa a więc nie szukajcie niczego w słownikach greckich musimy wrócić do [1:15:17] naszych semickich oryginałów których nie ma tak więc musimy je zrekonstruować No a jakby tego typu założenia no mają bardzo daleko [1:15:29] idące konsekwencje które się przekładają na praktykę kościelną tutaj niekoniecznie różnego rodzaju ruchy takie [1:15:38] mesjanistyczne które które się rodzą dzisiaj Myślę że bardzo dużo czerpią z [1:15:45] tego typu pomysłów tak Czyli grecka grecka nie jest właściwie istotna tak w całym tym całej tej konfiguracji tylko istotny [1:15:57] jest potencjalny zrekonstruowany oryginału aramejski więc [1:16:04] to o to chodzi Tak naprawdę w tym wszystkim Sławku Bardzo bardzo ci dziękuję oczywiście ciekawe świat zupełnie inny i [1:16:14] jak czytamy Biblię nawet po grecku a już nie mówiąc o przykładach bardzo często [1:16:20] nie zdajemy sobie sprawy z tego jak Inny świat tak na dobrą sprawę [1:16:26] wkraczamy i jak ważne dla jego rozumienia jest właśnie znajomość tego [1:16:31] kontekstu tego świata w którym Biblia była spisywana [1:16:37] kopiowana czytana słuchana i tak dalej [1:16:42] Myślę że to nie będzie nasze ostatnie spotkanie z ręką właśnie w takim [1:16:47] kontekście że będziemy zastanawiać się również nad innymi aspektami [1:16:54] dlatego że jest to po prostu zwyczajnie bardzo ciekawy temat A no tak jak na [1:17:01] początku mówiłam wiele osób zadaje sobie takie pytania W jaki sposób te rozmowy przebiegały jakich językach jak dialektach [1:17:11] każdy właśnie co oznaczają te semickie cytaty wtrącone Ewangelii Marka i takich [1:17:19] pytań takich rzeczy które budzą ciekawość wszystkich którzy studiują [1:17:24] Biblię Nie tylko na zasadzie takiego codziennego czytania żeby czytać [1:17:32] ale również starał się w nią zagłębić Jest ich bardzo dużo i myślę że ty jako [1:17:37] filolog klasyczny człowiek zajmujący się właśnie grekom kolejne prowadzący swoje badania jesteś osobą [1:17:47] bardziej niż kompetentną do tego żeby takie rozważania prowadzić mogę mogę jeszcze przedłużyć wiem bo jeszcze w kontekście tego samego [1:17:57] pytania Tak mi przyszło do głowy umieliśmy tutaj takie wykład kiedyś o tym dialogu Jezusa i Piotra prawda z21 rozdziału Ewangelii Jana gdzie [1:18:08] by osiągnąć tego dialogu były te czasowniki Jezus pytał czy ty mnie [1:18:14] kochasz Piotr mówił tak kocham no i tam jak czytamy to po grecku to mieliśmy to [1:18:20] mieliśmy te synonimy agapo filo prawda i wokół tego całe całe koncepcję są [1:18:28] tworzone interpretacyjne gdybyśmy przyłożyli do tego hipoteza rajską No to właściwie wszystko bierze w łeb ponieważ w języku [1:18:37] aramejskim nie ma tych wszystkich odcieni znaczeniowych całej tej serii synonimów które tam się które tam się pojawiają No nie no i no [1:18:49] to jest jakiś taki przykład tego jak procesie interpretacyjnym tego typu dywagacje tak mogą mogą się też przydać tak tylko mi przyszło do głowy gdzieś [1:18:58] tam jest ten wykład nie to tak wychodzić jest można można go zobaczyć na YouTubie [1:19:04] pokażę się państwo w tej chwili właśnie tutaj na górze link do tego wykładu a ja mówią zaraz jeszcze kąpie dziękując [1:19:13] państwu za ciekawe pytania chciałbym państwa zaprosić też na wykład który [1:19:19] odbędzie się za tydzień zmienimy trochę temat Aczkolwiek też [1:19:25] będziemy mówili o realizacji pewnych rzeczy praktyce być może również właśnie [1:19:31] wzorów w wyjętych nie być może na pewno wzorów [1:19:38] wyjętych z dni będziemy rozmawiać kościele a konkretnie o tym [1:19:43] dlaczego potrzebujemy kościoła żeby naśladować [1:19:49] Jezusa duchowa formacja we wspólnocie naszym wykładowcom będzie doktor mdh.pl który jest zarówno doktorem teologii [1:20:01] jaki praktykiem dlatego że prowadzi od lat [1:20:07] temu baptystyczny Lublinie dlaczego potrzebujemy kościoła by być podobnymi [1:20:14] do Jezusa Nowy Testament zachęca naśladowców Jezusa do tego by się rozwijali i właśnie [1:20:22] pokazuje że to właśnie Wspólnota uczniów Chrystusa jest takim miejscem rozwoju [1:20:29] coraz częściej dzisiejszych czasach szczególnie zadajemy sobie pytanie W jaki sposób mamy się w ten sposób żeby rozwijać albo nawet czy w ogóle tego [1:20:38] potrzebujemy twierdzenie że potrzebujemy kościoła nie jest już takie oczywiste jak kiedyś No bo [1:20:46] częściowo przeradza się pytanie czy naprawdę tego kościoła potrzebujemy co zatem jest nie tak Czy to nasze rozumienie [1:20:55] nasze oczekiwania czy w ogóle mamy jakiś problem z kościołem jako wspólnota ludzi wierzących treścią jako instytucją właśnie z randym rozważymy myślenie [1:21:06] które wynika z Nowego Testamentu i nasze ogrodzenia wątpliwości aby pomóc we [1:21:14] współczesnym właśnie takim pojęciu miejsca kościoła duchowej formacji [1:21:19] chrześcijanina Zapraszam państwa bardzo serdecznie tym razem wykład z duszpasterstwa Myślę że będzie zarówno dużo ciekawych teorii [1:21:32] jakim Wskazanie na praktykę sama postać doktora [1:21:38] Mengele jest bardzo interesująca trochę więcej powiem o nim podczas [1:21:46] spotkania Dodam tylko że oprócz tego że jest pastorem że jest teologiem bardzo [1:21:52] Interesuję się sportem pochodzi ze Stanów Więc interesuje się i praktykuje [1:21:57] również w Polsce Sport bardzo bardzo amerykański na tym [1:22:03] poprzestańmy Zapraszam państwa za tydzień do zobaczenia A dzisiaj Życzę [1:22:08] państwu miłego wieczoru dobra w roku --- Przygotowane przez: mgr Joanna Gacka Kontakt: j.gacka@ewst.pl