TRANSKRYPCJA: "Nie taki purytanizm straszny? | EWST online" Data publikacji: 11.07.2023 Długość: 58:16 --- [0:04] [Muzyka] [0:04] [Muzyka] [0:15] Dzień dobry państwu jest wtorek godzina 19 rozpoczynamy wst online jest z nami [0:21] już doktor habilitowany Kazimierz B A to oznacza że temat będzie związany z [0:28] historią kościoła aczkolwiek bardziej niż z historią [0:34] będzie związane też z opowieścią o jednym z nurtów chrześcijańskich Wokół [0:40] którego jest nagromadzonych całkiem sporo stereotypów [0:48] a mianowicie z kurytanizmem czym jest płytamizm czy rzeczywiście tak jak nam [0:55] wielu osobom które o nim słyszały bądź też czytały bądź oglądały filmy kojarzy [1:02] się z ponuradztwem z niechęcią do wszelkiego rodzaju uciech tego świata [1:10] bardzo takimi skromnymi ubraniami z niechęcią do tańca z abstynencją No i z [1:19] całą masą różnych innych rzeczy czy purytanizm rzeczywiście taki był czy [1:25] taki jest o tym opowie nam dzisiaj właśnie Kazimierz Bem Kazik zapraszam [1:32] Dobry wieczór państwu nie jest rano jestem w samym centrum korytańskiej [1:38] nowej Anglii jestem w nasociusetts i temat o purytaniach jak gdyby nasunął [1:45] się nam sam nie wiem czy państwo znacie jest taka w latach 20 ktoś uknął tutaj w [1:51] nowej Anglii takie powiedzenie że purytanizm to jest takie okropne duszące [1:56] przerażające uczucie że ktoś gdzieś się dobrze bawi niestety ta opinia o porytanach przetrwała bardzo często myli się ich z [2:08] okresem wiktoriańskim tak samo ona przetrwała też przez [2:13] literaturę szczególnie przez literaturę z początku XIX wieku to pojawia się autorn jego słynna The scarlettna litera to opowieść o tej [2:24] biednej hesterpryne którą naznaczono literę a na znak cudzołóstwa a do Tri [2:31] które musiała z tą literą chodzić która wykrzyczała tym obłudnym duchownym który jeden z których gdyby był ojcem jej dziecka że ta litera [2:41] będzie znakiem waszego i waszej hańby ani mojej [2:49] opinia o porytach przetrwała do dzisiaj do dzisiaj Niektórzy nawet członkowie [2:55] mojej parafii mówiono tak No kiedy myśmy byliśmy bardzo purytańscy bo rzeczywiście moja parafia została założona w 1666 roku jako jedna z [3:04] najstarszych w Stanach Zjednoczonych ale Czy to jest prawda więc proszę pamięta [3:13] Zacznijmy od definicji słowa purytanin purytanin od angielskiego Pure Fight [3:19] Czyli ktoś kto chce oczyścić kościół Proszę pamiętać że w zasadzie do końca [3:25] XVII wieku purytanii uważali że byli częścią kościoła Anglii więc Kościoła [3:31] anglikańskiego kościoła reformowanego ale uważali że reformy które wprowadziła [3:36] królowa Henryk VIII potem Edward szusta potem Elżbieta i nie poszły wystarczająco daleko mianowicie uważali że kościół należy oczyścić szelkich [3:49] naleciałości oni to nazywali papistycznych katolickich uważali że urząd biskupa nie ma uzasadnienia w Biblii należało usunąć wszystkie obrazy [4:00] wszystkie dzieła sztuki z kościołów jak reformowani królowa Elżbieta Jak pamiętamy lubiła sztuka jej kaplicy był krucyfiks [4:09] i stąd oni spotkali się początkowo z dość łagodnymi sankcjami i mniej więcej [4:16] w 1580 roku pojawia się takie zdanie o nich ktoś napisał że [4:21] najbardziej gorących protestantów nazywamy purytanami oni jak to często bywa przyjęli to tę nazwę dla siebie [4:32] początkowo udali się do Kamińskiej i Niderlandów do lady donsterdamu i w tej [4:38] Lady w Amsterdamie tam mieszkali kiedy ich dzieci zaczęły się niderlandyzować w przerażeniu postanowili uciec otrzymali taką kartę [4:48] od ówczesnego króla uciekli założyli nową Anglię ale proszę pamiętać że do [4:53] końca 17 wieku purytanie chociaż umieli bardzo demokratyczną formę kościoła [4:59] kongregacjonizm a więc w każdą decyzję podejmowała parafia i tylko parafia nikt [5:04] jednej parafii nie mógł narzucić czegoś jej obcego oni do końca uważa li 17 [5:10] wieku uważali się za część kościoła Anglii nawet w pewnym momencie byli gotowi przestać na biskupów Pod warunkiem że ci [5:20] Biskupi będą bardzo bardzo daleko wizja przesłania na przykład biskupa do nowej Anglii na początku XVIII wieku ich Przeraziła na szczęście [5:30] dla nich umarła królowa Anna która coś takiego planowała Anna Stuart No i Jerzy pierwszy nie był już tym zainteresowany i ten pomysł się [5:40] gdyby umarł ale proszę pamiętać że oni uważali się za część kościoła Anglii część która musiała być porządnie zreformowana [5:50] tak to się przejawiało po pierwsze przewiało się to Szanowni państwo w tym że ich kościoły wyglądały bardzo skromnie proszę państwa tak wyglądało [6:00] typowy kościół purytanów ten jest wybudowany w 1785 [6:07] roku Proszę zobaczyć jaki to jest prosty budynek bardzo proste budynek Mężczyźni [6:12] i kobiety wchodzą razem proszę zobaczyć są takie boksy nie ma żadnych nie ma [6:18] żadnych witraży są tylko okna Okna mają bowiem oświetlać budynek ale tak żeby są symbolem światła które [6:27] natchnienia Boga które przenika i proszę zobaczyć te wszystkie boksy są tak samo wyglądają są tak samo ułożone i głównym miejscem jest oczywiście [6:37] ambona tutaj jest ławka dla starszych kościelnych ale proszę zobaczyć wszystkie boksy są takie same Otóż co 10 [6:47] lat w parafiach nowej Anglii Te boksy na nowo przypisywano różnych rodzinom [6:53] rodziny siedziały razem wszyscy razem siedzieli i na przykład po [6:59] to się przynosiło wkładało rozpalony cegły w takim specjalnym pomieszczeniu [7:04] aby było cieplej ale budynki miały być proste i rodzinie siedziały razem Mężczyźni i kobiety niezamężni siedzieli na galeriach [7:13] podobnie później Indianie i afroamerykanie na nabożeństwo prowadził [7:20] pastor oraz świecki z ambony pastora świecki z ambony na ambony też [7:27] wchodził tak zwany prekantor który układał psalm purytanii byłem bardzo długo odmawiali stosowania organów albo jakichkolwiek [7:39] instrumentów muzycznych do prowadzenia nabożeństwa ale Chciałbym wrócić do tego ułożenia tego kościoła też proszę państwa ułożenie tego kościoła zależało [7:48] nie tylko od zamożności bo zamożności nie dało się pokazać w takich ławkach [7:54] ale często starsi jeżeli wiedzieli że grupa parafia nie jest ze sobą skłócona [7:59] dwie czy trzy rodziny są ze sobą skłócone sadzały ich razem obok siebie aby doszło do pojednania bo Proszę [8:08] pamiętać że raz w miesiącu była sprawowany sakrament Wieczerzy Pańskiej i raz w miesiącu tę wieczerzę pańską rodzina przyjmowała razem w ławkach w [8:18] Europie podchodziło się w kierunku ambony w nowej Anglii przyjmowało się we w ławkach kiedy ta rodzina kończyła podawała flagą i chleb rodzinie obok [8:28] chodziło o to aby poprzez miejsce w kościele [8:33] pozwolić ludziom na pojednanie się i aby ta cała społeczność miasta była [8:39] pojednana i nasad Yours i w connericat tak samo później w New Hampshire i w [8:47] stanie vermond żebym miasto mogło być miastem musiało być w stanie utrzymać pastora kongregacjonalnego czyli pastora purytańskiego [8:56] więc tak wyglądały kościoły w czasach purytanów w nowej Anglii zachowało się [9:02] ich kilka bo im w XVIII wieku a w szczególności na początku XIX wieku uznano że one są za proste i częściowo zbyt demokratyczne [9:11] częściowo zbyt demokratyczne nie można było się pochwalić lepszym miejscem w [9:17] ławce Proszę pamiętać że purytanie tak samo bardzo naciskali na edukację jest taka bardzo szybko uchwalili prawo tak zwanym [9:27] szatanie zwodzicielu który chce aby ludzie nie znali Pisma Świętego aby w [9:32] ten sposób ich zwiódł i stąd miasta miała obowiązek które [9:38] miały ponad 50 rodzin utrzymywać nauczyciela który by uczył zarówno mężów [9:44] chłopców jak i dziewczynki czytania i pisania pisma specjalnie ułożono tak [9:50] zwane New England primerki podręcznik do nauki uczyło się [9:56] abecadła prawdy wiary za pomocą krótkiego rodzaju wierszyku [10:02] na tyle popularny że nie mamy jego pierwszych ośmiu wydanej No dostały dosłownie zaczytane na śmierć ale były bardzo tanio wydawane bardzo popularne [10:12] ale skutek tego był taki że w XVIII wieku na początku XVIII wieku populacje [10:17] nowej Anglii należała do jednej z najbardziej [10:24] do populacji której najwięcej osób miało czytać i pisać na świecie [10:29] czytanie opanowało ponad 80% mieszkańców z pisaniem było ciut gorzej ale czytanie [10:36] opanowało ponad 80% mieszkańców to dotyczy zarówno kobiet jak i mężczyzn [10:42] No dobrze no ale to w takim razie czy to wciąż oznacza że oni byli szczęśliwi No Otóż proszę państwa jest znowu wracamy do kwestii pieśni w [10:51] kościele oczywiście bardzo długo w nowej Anglii w kościach kongregacjonalnych po [10:57] Bretanii nie pozwalali na instrumenty muzyczne ani na skrzypce ani [11:03] na cymbały tym bardziej na organy pierwsze organy w kościele kongregacjonalnym pojawiły się w niezwykle liberalnym [11:10] Kościelec dopiero w 1790 roku Tym niemniej To nie było tak że nie było [11:17] instrumentów cała masa testamentów które się zachowała i z nowej Anglii wspomina [11:24] o piszczałkach o Trąbkach o skrzypcach wiadomo że ludzie lubili grać na [11:31] instrumentach lubili śpiewać wręcz tu pojawiły się pierwsze chóry i [11:37] znowu Proszę pamiętać że najstarsze towarzystwo muzyczne działające w Stanach Zjednoczonych do dzisiaj pojawiło się właśnie w Bostonie a więc [11:45] tym centrum purytanizmu one się pojawiło właśnie w Bostonie i wynikało z tego że [11:51] purytanie lubili śpiewać lubili grać na instrumentach to że tego nie robili w [11:56] kościele wcale nie oznaczało że nie lubili muzyki albo z tą muzyką walczyli [12:01] co więcej niektórzy byli na tyle dobrze znali muzykę że potrafili krytykować zarówno [12:11] pastorów którzy nie umieli śpiewać jak i tych diakonów którzy mieli wyłożyć muzykę psalmu że zachował się taki młodość [12:20] obsteniczny można powiedzieć argument jak to jedna z gazet w Bostonie niezwykle antyklerykalna Śmiała się że jeden z diakonów tak fałszował iż jedna [12:30] z kobiet poroniła i ze względu na to że on regularnie fałszuje nazwał go [12:35] prokurentem aborcji Proszę pamiętać więc pamiętamy o tym że [12:41] jest muzyka jak było z tańcem wiadomo że wszędzie ewangelicy [12:47] reformowani mieli ogromny problem z tańca początkowo No tabele puryta nie byli troszeczkę rozdwojeni a [12:56] mianowicie stwierdzili że ponieważ Biblia wspomina w paru miejscach o [13:01] tańcach więc być może niektóre tańce są dozwolone chodzi o to że one by były właściwe zalecali żeby kobiety nie tańczyły z mężczyznami w pierwszym [13:11] pokoleniu drugim pokoleniu pojawia się nam taki duchowny nazywa się incris Mother on jest niezwykle niezwykle wpływowy i ingris Mother [13:21] rzeczywiście wystąpił z całą masą z takim specjalnym traktatem który mam [13:27] prawie dostawała po pleksi w którym walczył z tańcami mówił że też coś strasznego coś obrzydliwego to jest absolutnie Szatan chce tego chce to [13:37] zwieść wiernych żeby tańczyli bo wiadomo że to się czym to się kończy to jest [13:43] druga połowa XVII wieku na początku XVIII wieku jego syn niezwykle wławy [13:50] pastor już miał nieco inne podejście do tego koton Mother uważał że tańce No nie są najlepsze ale trzeba na nie zezwolić [14:01] nawet tańcem mężczyzn z kobietami tylko wiecie państwo Dlaczego należy z tym być bardzo ostrożnym dlatego że prowadzą do seksu tańce prowadzą do czegoś gorszego [14:11] mianowicie tańce prowadzą do anglikanizmu anglikanie bowiem tańczą i tak naprawdę Jeżeli pozwolimy ludziom tańczyć to oni [14:20] dojdą do wniosku że być może anglikanizm ma rację Poproszę pamiętać że wtedy już purytanie zauważają że są innym kościołem kongregacjoniści i są kościom [14:30] bardziej reformowanym i stąd kotem nadal mówi Nie nie nie możemy pozwolić na tańce gdyż one prowadzą do czegoś tak okropnego jak anglikanizm [14:41] z tańcami nie udało się absolutnie purytanom zwalczyć tańce trwały co [14:49] więcej wiemy że pod koniec XVIII wieku Tańce były poprzedzone śpiewem [14:54] purytanii często się jak wiemy lubili koncertować lubili śpiewać więc mamy kilkudniowe potańcówki które były nawet przy bardzo ciekawych [15:06] okolicznościach Otóż na przykład jedną z taką tradycji nowej Anglii było to od [15:13] połowy XVII wieku niż podczas ordynacji ważono specjalne piwo [15:20] początkowo było to piwo tylko i wyłącznie dla uczestników ordynacji potem dla wszystkich mieszkańców miejscowości potem dla wszystkich tych [15:28] którzy przyjeżdżali i tutaj muszę się posłużyć taką książką pureteen z Play [15:34] leasing i tutaj chcę państwu pokazać Otóż 1000 1731 roku [15:45] i nie przeżył marca w innej dacie Otóż w 1759 roku parlament w stanu [15:55] Massachusetts uznał że należy ostrzegł pastorów aby przeciwdziałali przeciwko sce są przeordynacji związanym z [16:05] ważeniem piwa i uwaga tańcami i o tym że ten sąd nie przeszkadza nie [16:12] przesadzał wiem o tym że parę lat później jeden z pastorów napisał przy okazji mojej ordynacji świetnie się bawiliśmy zupełnie zatraciliśmy poczucie [16:21] przyzwoitości w tym znaczeniu skromności czyli ordynację duchownych w XVIII wieku [16:27] nie tylko odbywały się za pomocą ogromnych ilości kiwa ale także wina [16:33] ale także służyłyby poprzedzały jej imprezy dzień wcześniej oraz dzień [16:39] później podczas których jedzono śpiewano No i Pito No i co najgorsze tańczono [16:47] tańczono wiemy że tak samo śluby w takim zamieniały się w jednodniowe albo [16:52] dwudniowe imprezy znowu Proszę pamiętać purytanie usunęli całą masę liczby świąt [16:58] rzymskokatolickich Czy anglikańskich podczas których były ludzie mieli dni wolne w związku z tym tego typu uroczystości jak ordynacja jak [17:09] ślub były to uroczystości podczas których rzeczywiście można było się wyszumieć i wyszaleć i to i te procesy nasilały się przez całe osiemnasty wiek [17:22] Kiedy jak wiemy Ameryka ogłosiła niepodległość w większości stanów nastąpił rozdział kościoła od państwa tu w Massachusetts najpóźniej oddzielona [17:31] kością kongregacjonalną od państwa bo dopiero w 831 roku No i znowu więc wiemy że płyta nie lubili czytać [17:40] lubili czytać gazetek z państwa jedna z pierwszych gazet która powstała w nowej Anglii to była gazeta założona przez brata Benjamina Franklina i to była [17:50] gazeta w której on się przeciwstawiał temu że pastorowi namawiali ludzi do [17:55] szczepień przeciw ospie Proszę sobie wyobrazić że Ewangelii Surowi kalwiniści [18:00] namawiali ludzi do szczepień tłumacząc im że wiedza Naukowa jest darem od Boga [18:06] no i antyszczepionkowcy w związku z tym stali się absolutnie antyklerykalni i ta [18:13] gazeta o której wspominałem że się wspominałem wcześniej cytowałem że jeden z lokalu została złośliwie nazwany prokurentem aborcji ta gazeta została [18:21] zamknięta dopiero wtedy kiedy Oskarżyła jednego z pastorów o plagiat kazach o [18:28] plagiat Kazań No i to było dla Duchownego w tamtych czasach coś absolutnie niedopuszczalnego że Bóg spraggetować czyjś kazanie udowodnił że [18:36] tak nie było i gazeta została zamknięta na podstawie procesu o zniesławienie Tym [18:42] niemniej cieszyła się niesłychaną popularnością co więcej wiemy z niektórych dzienników przeczytali ją pastorze którzy potem się wyzłośliwiali [18:51] albo religii w swoich dziennikach właśnie do tego typu gazety ale proszę pamiętać że w nowej Anglii cała masa początkowo byli to duchowni ale potem [19:01] także synowie duchownych zaczęła korespondować z Europą [19:06] których państwo mówiłem On należał do takiego No to się mówiła [19:12] Republic of Lovers był członkiem korespondencji członkiem korespondentem brytyjskiej Akademii nauki i odpowiednika i [19:23] przesyłał informacje o roślinach o do Anglii ale także ściągał najnowsze [19:32] księgi oni jego ojciec inkwistather którą ukazały ukazywały się w Europie [19:37] między innymi pierwsze dwie książki która są związane z Polską które znalazły się w Stanach w bibliotece harvarda to były [19:47] dzieła Stanisława lublinieckiego polskiego ministra braci polskich [19:52] mianowicie jego dzieło o kometach oraz drugiej jego historia reformacji w [19:58] Polsce i te książki zostały zakupione przez link christmadera podobnie jak potem nadal nabył jeden z pierwszych egzemplarzy matematyki Newtona [20:08] Więc proszę pamiętać że purytanie byli bardzo zainteresowani nauką byli bardzo zainteresowani przyrodą lubili śpiewać lubili pić No i [20:19] oczywiście proszę państwa to jest z tym seksem bo to zwykle ludzi najbardziej interesuje jak to jest w tych sprawach [20:28] związanych właśnie z rozwiązłością tutaj trzeba powiedzieć że zjawisko jest nieco skomplikowane ale znów My często Mylimy purytanów z [20:38] okresem wiktoriańskim Po pierwsze cudzołóstwo było rzeczywiście karane i [20:44] przez świeckie władze i przez władze kościelne Tym niemniej władze kościelne [20:50] zwykle próbowały dojść do tego to nie było tak jak przedstawia to na tej [20:55] ochotę że chciały ukarać hester Quinn biedaczkę która urodziła dziecko nieślubne ale oni dopytywali się ją Kto był ojcem dziecka dlaczego Bo uważali że [21:07] ojciec dziecka Jeżeli jest nie za mężny powinien się ożenić z kobietą z którą ma [21:12] dziecko no i po drugie jeżeli nawet jest zamężny to powinien na to dziecko ułożyć [21:18] hester płyn odmawia wydanie personaliów ojca Dziecka w związku z czym dla nich [21:24] jest to coś stresującego bowiem wiedzą że jeden z nich przystępuje do niegodnie a powinien się z grzechu publicznie wyspowiadać wiemy więc zatem że [21:35] purytanie przyjmowali oskarżenia o cudzołóstwo Ale co ciekawe historycy są zgodni żeby jej dużo bardziej łagodni w stosunku do kobiet [21:45] niż w stosunku do mężczyzn kobiety za zwykle zazwyczaj karano ekskomuniką [21:51] musiały złożyć wyznanie skruchy a on z wyznanie wiary bez mężczyzn często [21:56] odciągano do sądu i parafie namawiały do ślubu namawiały do ślubu [22:03] seks przedmałżeński Jak zawsze nie był dobrze postrzegany na początku XVIII [22:10] wieku i pod koniec XVII znajdujemy coś takiego jak traktaty przeciwko [22:17] onanizmowi je znowu pisał Mother onania no i tutaj Zacytuję państwu fragment bo [22:25] całkiem zabawny Ten autor był zdaniem z który to napisał jest [22:31] jest naprawdę całkiem [22:37] bardzo dobry momencik gdzie to mamy seksem Cool 3 w momencie momencik [22:45] i tutaj Oto jest ten fragment dorosły Mother użył swoich niezwykłych talentów [22:52] jako pisarz swojej reputacji jako pastor jako naukowiec a także [22:59] najprawdopodobniej wiedzy z pierwszej ręki aluzja absolutnie czytelna by spróbować walczyć z plagą onanizmu i wydał na ten [23:10] temat kilka traktatów wygłosił nawet kazanie pod tytułem onania z którym tym [23:16] walczył jak wiadomo walka z tym jest no raczej mało skuteczna Tym niemniej w nowej Anglii patrzono na relacje między młodymi [23:26] mężczyznami jak kobietami w bardzo specyficzny sposób Otóż był taki zwyczaj tak zwanego bandley czyli kiedy młody mężczyzna przechodził do [23:37] młodej kobiety i był nią zainteresowany Zazwyczaj to było tak że nie mógł wrócić [23:43] Przepraszam wieczorem do siebie cóż więc robiono Otóż rodzice tej [23:50] kobiety kładli się w tym samym pokoju natomiast młodych w ubraniu [23:56] owijano w koce i pozwolono im leżeć ze sobą No ze sobą rozmawiać i [24:01] przypuszczamy prawdopodobnie całować to jest zwyczaj niezwykle dziwny on istniał [24:07] w średniowiecznej anglion zaczął wymierać w czasie kiedy purytanii przybyli do nowej Anglii on istniał w zasadzie tylko i wyłącznie w wali [24:17] dlaczego on przetrwał w nowej Anglii nie wiemy w [24:23] XVII wieku nie było z nim w zasadzie nie walczono z tym zwyczajem Uważano że w [24:29] ten sposób da się z pewnego rodzaju skanalizować pewnego rodzaju chęci mężczyzn i kobiet Tym niemniej dopiero walkę z nim zaczęło wielkie Przebudzenie [24:42] pastorzy przebudzeniowi tak byśmy dzisiaj ewangelikalni w ramach kościoła [24:48] kongregacjonalnego ale spotkała się ich walka z niezwykle ostrym oporem świeckich I to tak zwane bandley zaniknęło dopiero pod koniec XVIII wieku [25:00] dopiero pod koniec XVIII wieku także powitanie wiedzieli że młodzi [25:06] zwykle mają się ku sobie i ma to próbowali to w jakiś sposób skanalizować [25:12] generalnie Karwi i płytami nie byli naiwni wiedzieli Ile [25:18] trwa ciąża to nie jest takiego włoskim powiedzeniu że pierwsza ciąża to trwa [25:23] różnie kolejne 9 miesięcy Tym niemniej uznawali że można przymknąć oko jeżeli [25:29] dziecko się urodzi no miesiąc lub dwa wcześniej jeżeli trzy [25:35] lub więcej no to wtedy rzeczywiście Należało się odwołać do dyscypliny [25:41] kościelnej tu mój kościół był centrum takiego odpowiednika diecezji [25:46] tak zwanej asociation jedno z pierwszych pytań jest właśnie pytanie jednego z pastorów Co zrobić jeżeli dziecko urodziło się dość wcześnie No i pastory [25:55] doszli do wniosku doradzili temu duchownemu i temu kościołowi żeby w takim razie [Muzyka] [26:02] powstrzymać się od pewnego rodzaju decyzji ale chyba że dziecko urodziło się 3 miesiące lub [26:11] jest wcześniakiem większym niż przy miesiączce No to znaczy że jednak ci Młodzi mieli ze sobą coś do czynienia bardziej niż ocieranie się koców No i [26:22] proszę państwa jeszcze jedno chciałbym powiedzieć tak samo purytanie jest znowu to w tej chwili wychodzi często są uważani za ludzi którzy [26:31] byli pozbawieni poczucia humoru niezwykle [26:36] byli pryncypialni to prawda ale trzeba pamiętać też na przykład był taki sędzia [26:42] sami o Simon on odpowiadał za skazanie czarownic w Salem [26:48] to jest właśnie sami was on napisał dziennik ale proszę pamiętać o to był [26:54] sędzia który wycofał się z tego skazania i do końca życia przez rocznicę [26:59] wydanie przez siebie wyroków śmierci nosił publiczną żałobę i pościł prosił [27:05] publiczną żałobę i pościł i chciałem jeszcze jednej rzeczy wspomnieć Otóż w tych parafiach purytańskich i w kościele purytańskim [27:15] bardzo często jak na ówczesne warunki uczestniczyli afroamerykani Indianie w [27:22] niektórych miastach były to osobne parafie tu w miejscowości obok mnie innejczek to była taka miasto tak zwanych modlących się Indian i tam oni [27:31] zarządzali swoim własnym kościołem w innych parafiach i ja proamerykanie i indiani mogli przystąpić do kościoła na tych samych zasadach Tym niemniej [27:40] sadzano ich na galeriach tam gdzie siedzieli niezamężni niezamężna [27:46] no Generalnie za wyjątkiem tych parafii modlących się Indian albo [27:52] kilkumieszanych typu wnęt albo w starpage indianą a nim mużną nie pozwalano na uczestniczenie w decyzjach to znaczy nie [28:04] głosowali w decyzjach kościelnych byłem decyzjach kościelnych na zgromadzeniu [28:09] ogólnym decydowali tylko i wyłącznie mężczyźni chociaż wiemy że kobiety Były [28:14] obecne Co prawda nie głosowały ale były obecne wiemy też z niektórych takich [28:20] anegdot że kobiety często wpływały na złagodzenie kary którą parafianie [28:27] chcieli zazwyczaj parafię chciały były bardziej liberalne albo mniej [28:33] chętne aby karać niż sami duchowni i diakoni [28:40] jedną z takich najsłynniejszych kobiet która uczestniczyła w życiu parafii kongregacjonalnej to była furls weekly znów ją państwu pokażę ona była [28:51] murzynką jest pierwszą poetką w ogóle która opublikowała w [28:56] Ameryce i ona była członką członkinią kościoła kongregacjonalnego złożyła [29:03] wyznanie wiary była poetką opublikowała swoje dzieła burtanie bardzo lubili [29:08] literaturę bardzo bardzo lubili literaturę także proszę pamiętać że burgery to jest dość skomplikowane zwierzę [29:18] trzeba pamiętać że tych pokoleń było kilka pierwsze pokolenie nie jest aż [29:24] same z drugim drugie z trzecim i w XVIII wieku to ulega przyspieszeniu i może państwo zakończy ten mój wykład i otworowy do pytania [29:32] przykładem z mojej parafii jak to wyglądało jeden z państwem napisał dokurykanie nie kierowali się miłością Proszę państwa kierowali miłością ale [29:41] oni się kierowali miłością nieco inaczej niż my ją rozumiemy oni chcieli aby społeczeństwo to było społeczeństwo które żyje wspólnymi wartościami [29:50] w danym mieście i ono było ze sobą względnie pogodzone prawo za występki w dyscyplinie kościelnej za występki w [30:00] biznesie za bycie złym sąsiadem i tutaj mam taki przykład w mojej parafii na [30:05] progu pod koniec XVII wieku jedna z parafiawek chciała przystąpić do Wieczerzy Pańskiej ale jeden z parafian Powiedział iż ona nie prowadzi się w [30:15] sposób Należyty to nie chodzi o koniecznie o kwestie seksualne ale po [30:21] prostu że nie zachowuje się tak jak powinna się chrześcijanka i że jest złośliwą plotkarą zgromadzenie parafialne postanowiło [30:29] odłożyć nie przedstawił żadnych dowodów w związku z tym zaproponowało żeby ona [30:34] tego miesiąca nie przystępowała do Wieczerzy Pańskiej natomiast jemu zakazali przedłożyć do wody na te oskarżenia w ciągu miesiąca kiedy po [30:45] trzech miesiącach tego nie zrobił ona wystąpiła o zgodę do przystąpienie do wieczerzy ją otrzymała ale zgromadzenie jej poprzestało na tym zawiesiło go [30:55] zawiesiło go w czy jako członka kościoła do tego czasu kiedy nie przeprosi i jej [31:02] i kościół i jej i kościół gdyż spowodował skłócenie wiernych przed nabożeństwem komunijnym [31:11] także proszę państwa proszę pamiętać o tym iż purytanie to jest [31:17] wiedzieli że ludzie potrafią się dobrze bawić czy drugie sami dobrze się bawili [31:23] no i po trzecie choć byli rzeczywiście na niektóre sprawy patrzyli dużo bardziej rygorystycznie niż my to nie byli ludzie [31:32] pozbawieni poczucia humoru pozbawieni piękna pozbawieni wrażliwości na muzykę [31:38] czy na otaczające ich naturę oni o tym bardzo dobrze wiedzieli Tym niemniej [31:46] uznawali iż pewne rzeczy w kościele są niedopuszczalne a pewne są dopuszczalne [31:51] i w związku z tym dobrze się bawili Proszę pamiętać o tym piwie które ważyli na ordynację że pamiętać o te bandley a i proszę pamiętać właśnie o tym że [32:00] lubili śpiewać A jeżeli lubili śpiewać to lubili tańczyć i co niestety proszę państwa czasami prowadziło do [32:09] Dziękuję bardzo zanim ja skomentuję to pierwsze takie pytanie które padło Czy [32:18] może pan rozwinąć wątek czarownic z Salem Wiedziałam Jak tylko powiedziałeś że o Salem że coś w tym rodzaju padnie króciutko Spróbuj odpowiedzieć proces [32:30] czarownic Salem to był proces który nastąpił to jest najgłośniejszy proces on był serią kilku procesów który nastąpiły pod koniec XVII wieku kiedy [32:38] oskarżano kobiety o czary w samym młode dziewczyny wpadły w [32:44] histerię zaczęło oskarżać kobiety Salem oczary tam stracono kilkanaście [32:49] osób potem Mother którego państwo pokazywałem początkowo poparły te [32:56] procesy jego ojciec inclusive jak wrócił był przerażony tym co się dzieje i [33:02] napisał i wydał bardzo szybko taki traktacik przeciwko czarom on niekwestionował czarów tylko uważał że [33:10] dopuszczenie dowodów z wizji kogoś czy objawień jest w prawie brytyjskim i w [33:16] prawie chrześcijańskim nie dopuszczalne i on napisał że lepiej jest aby jedna [33:22] osoba aby puścić wolno trzech prawdziwych czarowników niż żeby jedna niewinna osoba została stracona proces Salem [33:32] wtedy ustały po jakimś czasie z parlament masocice nawet uchwalił zwrot [33:38] pewnego rodzaju odszkodowanie dla ofiar i jedna z tych oskarżycielek [33:44] Elizabet ona wystąpiła i w kościele posadzono ją tak jak Państwo [33:50] mówiłem obok rodziny Sary Parker który do której doprowadziła się śmierci i po pięciu latach bardzo długich negocjacji Ona zgodziła się odczytać swoje [34:02] przeprosiny w końcu odczytał je Pastor i została pojednana z tą rodzi rzeczywiście purytanie pod koniec [34:11] bo to było w 1692 roku były te procesy wcale one potem zaniknęły procesów nie [34:19] było nie znaczy to że ludzie nie wierzyli wcale bo dalej wierzyli ale procesy zaniknęły No i tak jak mówiłem państwu ten sędzia simło wyraził z tego [34:27] powodu skruchę nawet Cotton Mother pod koniec życia wyraził skruchę opowiadałeś dzisiaj bardzo dużo ciekawych rzeczy które dają absolutnie w [34:37] poprzek stereotypów które znamy na temat purytanizmu to myślę że absolutnie [34:45] wszelkiego rodzaju Zresztą świadczą o tą pytania które do nas nadeszły [34:51] Skąd wzięła się w ogóle taki wziął się taki pogląd On nie jest [34:56] nowy dlatego że tak naprawdę tutaj Zresztą jedno z pytań Może przeczytam o [35:03] portaniśmy jako właśnie ponurej religii Pisa ł di ma Ja myślę że chodzi o to o [35:09] przemówiedeł chociażby także współcześnie tak się go przedstawia w dziełach kultury i w kulturze skąd tak mocno przekonanie o smutku właśnie w [35:18] purytanizmie częściowo No i zawdzięcza oświeceniu i [35:24] temu oświeceniu w nowej Anglii szczególnie tej takiej kulturze unitariat w XIX wieku na tanio honor wywodził się z całej dynastii pastoru [35:34] kongregacjonalnych i on rzeczywiście ich przedstawiał jako ponuraków ze względu na proces czarownic Salem przedstawiony ich także jako ciemniaków [35:44] w XIX wieku szczególnie w Stanach kiedy oddzielono kościoły od państwa i [35:49] wierzono w takiej niesłychany postęp ludzkości który był trochę obcy w nowej Anglii początkowo i trudno im było sobie [35:59] pogodzić się z tym jak wielką rolę w kontrolowaniu własnego zachowania [36:05] powierzono społeczności i tak naprawdę to się wzięło od czasu hotel na którym wiemy że czytał Duma i od tej szkarłatnej litery on Hotel [36:16] napisał całą masę opowiadań o purytanach i właśnie [36:22] kostką jak gdyby to się stąd wzięło to takie przekonanie że oni musieli być po [36:28] duży No bo kto co normalny człowiek by siedział w niedzielę i słuchał parę godzin kazania wychodził coś zjadał i wracał Tym niemniej To jest pogląd no [36:38] coraz więcej osób to kwestionuje Wiemy że to tak nie było i tak jak mówię było Całkiem spory udział kobiet był całkiem sporo udział też osób kolorowych jak na [36:47] ich liczbę w życiu kościelnym nowej Anglii i do 18 wieku jest Zresztą [36:53] ciekawostka że początkowo też czytam taką książkę jeszcze jej nie skończyłem ale on pokazuje że bardzo długo i Indianie i afroamerykanie odnajdywali [37:03] się w tym kościele kongregacjonalnym dopiero w XIX wieku zaczę ły wchodzić podziały rasowe takie klasyczne więc to ta opinia [37:16] i się jeszcze poza tym potem myli z okresem wiktoriańskim [37:21] i to się wszystko na siebie nakłada Ale wiemy że purytani to [37:26] jest bardziej skomplikowane państwo Staramy się pokazać to jest dużo bardziej skomplikowane a czasami wręcz to co my o nich wiemy jest wręcz [37:34] nieprawdziwa więc mówiłeś Zresztą wcześniej że większość tych najstarszych [37:41] najpoważniejszych uczelni w Stanach była zakładana przez różne kościoły Czy są [37:46] jakieś takie o źródłach purytańskich oczywiście Harvard jest klasyczną uczelnią o źródłach kurytańskich Harvard został założony gdyż purytanii im [37:56] powiedzieli że boją się że kiedy umrą ich duchowni kolejne pokolenie bez wykształcenia będą głupi jak psy Więc założyli uczelnie to się nazywało [38:06] College od Massachusetts potem nas zostało nazwane harvardem którą i dlaczego otrzymał nazwę po pastorze pastorze który zapisał mu im [38:15] bibliotekę i to była uczelnie niezależne od państwa ona miała kształcić pastorów i potem prawników ale on od samego początku żeby [38:25] była niezależne od państwa i od kościoła ona miała swoją radę I chociaż tam no na [38:32] przykład Cotton Mother bardzo chciał być prezydentem harvardo Ale mu się nie udało U za bardzo ostry i jej jest Uniwersytetem założonym przez purytanów [38:41] nieco bardziej konserwatywnych niż Harvard tam nas to że musieli wypełnić pewnego rodzaju wyznanie wiary Ale znowu wielu też bardzo szybko gromadzono całą [38:52] masę ksiąg w Europie były zakazane W niektórych krajach Dartmoor nie było uczelnią początkowo założoną żeby kształcić Indian [39:02] pastorów Indian Williams collegge było założone przez kongregację miejską w Smyk College tak [39:10] dla kobiet i znowu Proszę pamiętać że potomkowie tych unitarian purytanów założą w XIX wieku overlyn College to jest College pierwszy w [39:19] Stanach które przyjmował kobiety i mężczyzn na studia na tej samej uczelni [39:25] przyjmował także i białych i czarnych bez żadnej różnicy [39:31] w zasadzie te najstarsze uniwersytety w Stanach Zjednoczonych to są uniwersytety [39:37] założone przez purytanów opory tanie mieli ogromną szacunek dla wiedzy i uważali że pastor powinien znać hebrajski powinien znać [39:47] grekę Bardzo dobrze Jakby znał aramejski który mi się tego udało znaleźć kogoś kto uczy to sprowadzali i powinien znać łacinę i To byli ludzie niesłychanie [39:57] wykształceni niesłychanie oczytani na tak jak mówię no a oprócz tego to były [40:02] bardzo takie kolorowe osobowości No właśnie i tutaj kolejny stereotyp [40:07] który w zasadzie totalnie dekonstruujesz współcześnie właśnie purytanizm oznacza No nie tylko to powiedzmy słownikowe [40:19] skrajne przejawiania jakiejś zasad szczególnie moralnych ale również właśnie swego rodzaju strach przed nowoczesnością przed nauką [40:27] bardzo często właśnie tacy ludzie purytańscy kojarzą się powiedzmy z szeroko pojętym konserwatyzmem i to bynajmniej nie w tym dobrym znaczeniu [40:36] konserwatyzmu skąd to się wzięło [40:43] na początku XIX wieku i potem w XX wieku No i nawet teraz mamy rzeczy są [40:49] częściowo na to zasłużyliśmy ludzie religijni są postrzegani jako ktoś kto kwestionuje pewne prawdy naukowe prawda w XIX wieku to się wiązało z [40:59] kwestionowaniem Darwina w XX wieku to się wiązało No dalej z kwestionowaniem [41:05] Darwina 21 z kwestionowaniem szczepionek i [41:12] brali te księgi czytali je zupełnie bez kontekstu czyli nie rozumieli że [41:17] człowiek w XVII i XVIII wieku miał różne miał innego rodzaju pojęcie Czym jest [41:22] świat jak on działa i uważali że to jest przykład ciemnoty tylko nie rozumieli że [41:28] ci sami purytanie czytali matematykę Newtona korespondowali z Anglią korespondowali z niderlandami i na swój czas oni byli bardzo [41:38] wykształceni no proszę zauważyć w Polsce Pierwsze szczepienia przeciwko ospie [41:44] zrobił też pastor reformowany Richter na Śląsku pod koniec XVIII wieku pierwsze szczepienia na ospę na początku [41:56] XVIII wieku promowali pastore reformowani właśnie ten kot Mother i co [42:03] ciekawe on opisał że bo on niewolnika i ono pisał że w kraju pochodzenia jego [42:09] niewolnika a ten niewolnik mógł opowiedział jak oni się bronią przedostał i on to opisał wysłał do Anglii w międzyczasie w Anglii to samo [42:17] zaobserwowano z innego źródła ale proszę zauważyć jak on był otwarty intelektualnie że wziął mur jego niewolnik [ __ ] mu powiedział jak to [42:27] jest działa w jego kraju i on uznał to że na tyle ważne że zależy o tym napisać do swoich kolegów w Anglii na Oksfordzie i na Came żeby oni o czymś takim [42:37] wiedzieli więc tak ich negatywna opinia konserwatystów czy fundamentalistów [42:42] bierze się z tego że 19 i XX wieku fundamentaliści lubią ich [42:47] cytować wyrywając ich z kontekstu na przykład bardzo lubię jak mi przeciwko mnie cytują Calvina [42:54] co by Calvin na to powiedział No to co by powiedział No pewnie by coś innego powiedział on żył 500 lat wcześniej natomiast z drugiej strony tak samo [43:02] liberałowie patrzy biorą te cytaty wyrwane z kontekstem myślano rzeczywiście To był kretyn że w coś takiego wierzą tylko trzeba pamiętać że [43:10] mówimy o że 21 wiecznie Czy dwudziestowieczni ludzie oceniają ze [43:15] swojej perspektywy ze swoją wiedzą oceniają tych którzy żyli w innych czasach i znowu jest powód dla którego najlepsze uczelnie w Stanach [43:24] Zjednoczonych bo tak samo princestone princent powołał Johny ten Edwards był miał być jego z jednym pierwszych prezydentów Dlaczego nie został No bo [43:33] zaraził się szczepieniem bo promował szczepienia wśród studentów ponieważ niektórzy się bali On postanowił im pokazać że to jest coś [43:42] dobrego sam się zaszczepił i niestety sam umarł No bo te szczepienia wtedy były jeszcze częściowo dość groźna ale Proszę sobie wyobrazić w ten sposób oni [43:51] działali to jest w ogóle bardzo ciekawe temat dlatego że w gruncie rzeczy [43:57] szczególnie tutaj wydaje że się że w Polsce gdzie mamy [44:03] taką dość dużą jednolitość religijną i o wielu nurtach wyznaniowych często wiemy [44:11] właśnie dokładnie z tej wspomniane już tutaj kultury i popkultury [44:16] wiele rzeczy nam się troszeczkę miesza i stąd być może też kolejne pytanie jak [44:23] się ma korytanizm do ewangelikalizmu No to jest bardzo skomplikowane bo [44:28] ewangelika łowi szczególnie amerykańscy bardzo lubią się odwoływać do purytanizmu bardzo lubią się odwoływać do kot Madera do szczególnie ten [44:37] Edwardsa którą chodzi z największego teologa amerykańskiego więc lubią się do tego odwoływać ale znów bez kontekstu Proszę pamiętać że [44:47] purytanie to byli ewangelicy reformowani oni w swoich czasie byli dość radykalni [44:53] i to nie w znaczeniu konserwatywnym Oni nie na przykład jednego z pastorów w [45:00] Amsterdamie na to czy ponieważ parafia wybierała duchownych najpierw zapytano czy mężczyźni go przyjmują a potem zapytano kobiety czy przyjmują kobiety [45:10] mogły zabierać początkowo głos w kościele kiedy składały swoje świadectwo [45:15] wiary bo w XVIII wieku zacznie to być źle postrzegane że kobiety jednak powinny milczeć w kościele więc te Wyznania wiary kobiet były odczytywane [45:25] przez pastora ale początkowo tak nie było nowy Anglii bardzo często w massachuset i w connetic w centrum tych miejscowości [45:35] jest tak zwany komend Dlaczego uznawano że i musi być jedno miejsce gdzie ubodzy będą mogli przyprowadzać [45:43] swoje krowy i je wypasać jeżeli na przykład na ich polu one to pole ma złą [45:48] jakość ziemi czy zostało zalane i tam nie ma [45:54] wystarczającej liczby paszę Proszę pamiętać znowu że wprowadzono świeckie małżeństwa w nowej Anglii purytanie prowadzili świeckie małżeństwa szło się [46:03] i rejestrowało w budynku merostwa lub pastor Bóg je błogosławić krótkim [46:10] czytaniem z psalmu także purytanie część z tych purytanów bardziej [46:18] bym powiedział konserwatywna i bardziej podatna do tak zwane Odrodzenia jak [46:23] Johna ten Worlds opowie się zdecydowanie za tym takim ruchem ewangelikalnym i [46:29] rzeczywiście da początek temu ruchowi Ewangelii karnemu Tym niemniej większość pastorów purytańskich [46:38] opowiedziała się przeciwko temu ruchowi przebudzeniowemu niektórzy wściekle przeciwko też był w pierwszym kościele w Bostonie Ale [46:48] niektórzy uważali że no kiedy pastor ściąga spodnie i mówi że tylko grzesznik będzie się wstydził patrząc na jego nagość No [46:58] niektórzy uznali że to jest jednak przesada to był John davenport jakaś parafianka wzięła wyciągnęła je z ognia i rzuciła mu w twarz i powiedziała [47:05] Ubierz się i przestańcie wygłupiać także ewangelika łowie mają pewne swoje korzenie w pewnym nurcie pobożności [47:15] purytańskiej podobnie jak i to jest bardzo szokujące dla niektórych szczególnie dla katolików podobnie jak liberalni kalwiniści mają pewne swoje [47:25] korzenie wśród purytanów którzy uważali że to pismo trzeba cały czas na nowo [47:31] odczytywać i znów podam taką ciekawostkę proszę państwa na początku XIX wieku Pastor i profesor na moje uczelni na jejsku na tanią talent nie wykluczył [47:42] żeby wszechświecie są Inne światy zamieszkane przez innego rodzaju stworzenia które być może Bóg zbawia inaczej niż przez Łaska doszedł do [47:51] wniosku że ludzi były na osbawieni przez łaskę natomiast jak są zbawieni inne stwory na przykład na planecie Melmac teraz ja to dopisuje jak jest zbawiony [48:00] Alf nie wiemy i mamy jeszcze takie pytanie właśnie odnośnie tego o czym mówiłeś przez chwileczką jakie współczesne kościoły w [48:10] Europie i Ameryce do dzisiaj pozostają w nurcie purytańskim i w czym on się najczęściej wyraża niem [48:21] to była pewna forma pobożności ewangelicko-reformowanej [48:26] w bardzo Specyficznym czasie i w bardzo specyficznych okolicznościach [48:32] jeżeli one się [Muzyka] znowu kościołek angelikalne będą się odwoływały do takiego do potęgi słowa [48:43] korytanię nigdy nie używali że Biblia jest nieomylna bo nieomylność Biblii początkowo głosił jezuita który się kłócił z protestantami oni uważali że [48:53] Biblię należy odczytywać tak jak jest ale nie mówili że jest nieomylna bo wiedzieli że jest mnóstwo błędów Zresztą wręcz pisał Oni nie [49:03] zaklinali rzeczywistości jest mieli pewien sposób na wyjście z tego więc te [49:09] kościoły ewangelne gdyby odwołują się taki purytańskiej pobożności w takim sensie centralnego miejsca pisma potrzeby wewnętrznego nawrócenia [49:20] kościoły liberalne których większość tych pierwszych parafii w Stanach [49:25] Zjednoczonych odwołuje się które są w ramach Zjednoczonego kościoła Chrystusa [49:31] mojego wyznania odwołuje się do tego kazania które wygłosił John [49:37] Robinson w Amsterdamie kiedy purytanii wypływali z leidy do powej Anglii i [49:44] mówił że Bóg ma ciągle jeszcze więcej prawdy i światła by nam przekazać w swoim słowie jedno Shoes [49:52] and Light Lux and Veritas jest na przykład mottem Uniwersytetu yeo ale ta wiara i to na początku XX wieku ja wtedy tu byłem [50:03] śmieję taką kampanię reklamową kościoła Borys to speaking Bóg ciągle przemawia a [50:10] drugą wersję to była Grace Allen nigdy nie Stawiaj kropki tam gdzie pan Bóg postawił przecinek więc pod tym względem te kościoły są [50:21] realizują tą wizję [50:26] purytanów Natomiast te teologia musi ulec zmianie No więc płytami są w tej [50:32] chwili niezwykle rozchwytywani przez historyków kościoła ale także przez konstytucjonalistów bo jest cały czas pytanie Na ile ten radykalny eksperyment [50:41] demokratyczny że każdy wierny miał jeden głos w sprawach parafialnych na ile on [50:46] wpłynął na ukształtowanie się Ameryki i na ile ta potrzeba wypracowania konsensusu wpłynęło na utrzymanie się Ameryki ale znów Proszę pamiętać że ci [50:55] którzy przed głoszą że purytanię nie pozwalali kobietom głosować w sprawach kościelnych No i tak i nie bo w Bostonie była parafia brattle Street church która [51:05] pozwoliła kobietom głosować w sprawach kościelnych w 1689 roku w 1689 roku [51:15] nie byłabym sobą gdybym cię nie zapytała o właśnie też takie wizerunki [51:25] purytanizmu które znajdujemy w dziełach literackich czy filmowych już w tej [51:31] chwili czy są takie które w miarę rzetelnie pokazują ten nurt Powiem tak [51:37] paradoksalnie sztuka Artura Millera Salem [51:42] którą on napisał którą wszyscy uważają że taki szczyt [51:48] purytanizmu I właśnie tej takiej obsesji religijnej famatyzmu religijnego on tak naprawdę krytykował procesy czarownic o których [51:58] ładnie tak mówimy które toczą senator makarth i przeciwko komunistą Tym [52:03] niemniej Moim zdaniem całkiem dobrze było pokazane w tej książce znaczy w tym [52:09] filmie w którym grał Yona Rider coś co się dzieje z taką społecznością [52:15] kiedy ona wpada w religijny Amok więc od tej strony to nie jest najlepiej [52:22] pokazane jest taka książka na tani of Herobrine napisał książkę mayflower i ją [52:28] polecam bo ona opisuje wojny króla Filipa z indianami natomiast proszę [52:35] państwa no purytanów jest bardzo trudno przedstawić z jednej z jednego współczesnym ludziom z jednego powodu oni brali religię bardzo poważnie [52:44] i w tej chwili tak mi się wydaje że ludzie jeżeli ktoś bierze religię bardzo poważnie zużywane albo za fanatyka albo [52:53] za lekko chorego psychicznie A to byli ludzie naprawdę oczytani tak jak staram się przekazać to nie byli ludzie pozbawieni i chęci zabawy ale oni brali [53:01] religię na poważnie i do nich takie reformowany napięcie czy oni będą [53:07] zbawieni o nich przez całe życie z nim żyli się zmagali ale starali się to robić jak najbardziej uczciwie więc czy jest jakieś takie dobre jeszcze tak [53:16] myślę [53:22] Ja bardzo lubię ten film szkarłatny litera zdemi Moore ale to jest absolutne to jest absolutnie fikcja bo to jest na podstawie tej książki na ten [53:31] muszę powiedzieć że raczej nie raczej nie nie spotkałem się z takim [53:37] przedstawieniem chociaż ten słynna też film Oliver Cromwell jak on tam pastor [53:42] pokazuje złoty krucyfiks i Oliver trafia szlak bo on jest w stanie tego znieść No [53:48] to tak to rzeczywiście to jest Synek to rzeczywiście bo oni uważali że nabożeństwo i Spotkanie ze Słowem Bożym to jest coś poważnego [53:56] i to nie jest tak że pastor może wyjść w czymkolwiek nosi i [54:03] opowiadać będę lekko złośliwy w stosunku do jednego dość popularnego w Polsce [54:09] pastorał że Bóg jest managerem twojego sukcesu nie nie [54:16] Kazimierz bardzo bardzo ci dziękuję to rzeczywiście kolejna niezwykle ciekawa [54:23] podróż Myślę że każdy z nas bez względu na to czy [54:30] Rozpoczynaliśmy słuchanie ciebie z jakąkolwiek [54:35] świadomością na temat purytem czy zupełnie bez niej dowiedział się czegoś [54:40] nowego i został czymś zaskoczony [54:45] jedną rzecz pokazać bardzo chętnie to mi troszkę zajmie będziecie Mam nadzieję że [54:51] państwo nie wytrzymacie to jak ja idę chcę Wam pokazać budynek [54:57] mojego kościoła który jest wybudowany wnętrze w połowie XIX wieku ale pewna [55:03] rzecz w tym kościele pozostała mianowicie jeżeli państwo akurat teraz [55:08] nie zobaczycie ale Tak wygląda kościół z jednej strony [55:14] Tak wygląda z drugiej i ten krzyż pojawił się dopiero w latach 50 mamy [55:20] witraże ale na żadnym z witraży nie ma przedstawienia osoby do 19 wieku my [55:26] byliśmy pod tym względem dość konserwatywni chociaż na początku XIX kupiliśmy organy nie te które są za nami ale kupiliśmy organy Byliśmy pod tym [55:35] względem dość progresywnym ta część kościoła którą pokazywałeś O właśnie w [55:41] tym miejscu Bardzo mi przypomina wielką salę hernhut braci morawskich [55:48] bardzo bardzo to jest podobne właśnie tak tak tak tak Zresztą kultura oni [55:54] korespondowali z easendorfem Oni nawet zapraszali tych braci morawskich właśnie ci bardziej ewangelikalni ale znowu No proszę [56:01] zobaczyć ławki są proste są takie same dla wszystkich [56:06] No i znowu ta ambona Myśmy to ambony mieli nieco wyżej ona była postawiona w tym miejscu gdzie był organem organy był w nieco innym miejscu ale tak Proszę [56:15] zobaczyć to jest prostota i to prostota dominuje bo niezwykle ciekawe i [56:21] rzeczywiście Dzięki też zatem za ten spacer bo to faktycznie pokazuje też [56:26] naocznie jak jak to wygląda A myślę że szczególnie [56:32] tutaj w Polsce nie każdy miał okazję zobaczyć taki kościół do który wygląda [56:37] zupełnie zupełnie inaczej niż to do czego jesteśmy przyzwyczajeni bez względu na to czy mówimy o kościołach świątyniach katolickich czy na przykład [56:46] kościołach różnych wyznań protestanckich No ten ryt rys właśnie taki takiej [56:55] równości tutaj jest bardzo bardzo wyraźny dlatego mi się właśnie między innymi to skojarzyło z herm Hood bo tam też to [57:05] bardzo widać zresztą po państwa zachęcam jeżeli macie tylko taką możliwość Wybierzcie się tam niekoniecznie przed Bożym narodzeniem chociaż wtedy ma to [57:13] swój szczególny urok ale w każdej porze roku Kazimierz raz jeszcze serdecznie Dzięki a państwa zapraszam na spotkanie za [57:27] tydzień za tydzień spotkamy się z doktorem sławomirem torbusem z którym porozmawiamy o Grecji a mianowicie o tym jak wygląda w ogóle ta Greka którą jest [57:36] pisany Nowy Testament czym ona się różni od greki klasycznej No i spróbujemy zastanowić się czy jeżeli nauczymy się greki coiny czyli [57:46] właśnie tej z Biblii to będziemy w stanie dogadać się bądź też przeczytać cokolwiek w Grecji także serdecznie państwa zapraszam a jeżeli chodzi o [57:56] dzisiaj bardzo serdecznie dziękuję tobie Kazimierz życzę dobrego dnia a państwu [58:01] miłego wieczoru wszystkiego dobrego do widzenia --- Przygotowane przez: mgr Joanna Gacka Kontakt: j.gacka@ewst.pl