TRANSKRYPCJA: "Koine. Język grecki w Nowym Testamencie | EWST online" Data publikacji: 12.07.2023 Długość: 01:14:37 --- [0:04] [Muzyka] [0:04] [Muzyka] [0:15] Dzień dobry państwu jest wtorek godzina 19 online jest z nami dzisiaj doktor Sławomir torbus który będzie mówił o [0:26] Grecja Dzień dobry jak to jest z tą grę w ogóle to wiele osób zastanawia się czy [0:34] na przykład ta Greka którą spisane był Nowy Testament to jest ta sama albo [0:39] chociaż podobna do greki współczesnej Innymi słowy czy jak [0:45] nauczymy się na przykład czytać się w języku greckim nowo testamentowym czyli Grecja koimy to przebędziemy w stanie się na przykład dogadać [0:57] z jakimś grekiem albo w Grecji na wycieczce [1:02] wiele osób zastanawia się też jak się ma Greka coinę do [1:08] braki klasycznej i do tego co możemy usłyszeć kiedy ktoś czyta na przykład w [1:16] oryginale teksty Homera padają też pytania dlaczego nowe Testament został spisany w języku [1:25] greckim to właśnie Grecja Kaina jak to się stało Myślę że część z tych pytań spróbuję nam dzisiaj właśnie odpowiedzieć Sławek i [1:36] dlatego zapraszam Dziękuję bardzo i dziękuję za to ostatnie zdanie część na [1:45] część pytań być może zdołam odpowiedzieć [1:50] ja mam też takie doświadczenia [1:55] tego rodzaju No nawet ostatnio zdarzyło mi się że znajomy [2:01] Astor misjonarz wrócił z Grecji taki trochę przygnębiony i on tam pracował wśród Polaków greckiej Polonii [2:13] która już tam od pewnego czasu Mieszka I posługuje się językiem greckim i [2:20] takie słyszało opinie o tym jak to właśnie przyjeżdżają ze świata ludzie do [2:26] Grecji i próbują Greków uczyć greki a nawet nie potrafią dobrze wymówić tych dźwięków tak I tutaj to będzie [2:37] jedna z rzeczy która jest interesująca myślę w kontekście tych pytań o to czy właśnie jeśli nauczymy się greki biblijnej to będziemy mogli dogadać się [2:47] gdzieś tam na wakacjach na Riwierze olimpijskiej czy na Krecie [2:54] to kwestia wymowy to będzie jedna z tych rzeczy na druga rzecz którą zarzucają ci [3:01] no nie tylko to nie akurat mówią o konkretnym przypadku tak jako o [3:07] przypadku osoby która tam się spotkała z Polonią grecką natomiast sami Grecy również są bardzo wrażliwi na tym tle i też denerwuje ich to że [3:18] cały świat poza nimi wymawia starą grekę inaczej ale to o tym dlaczego tak jest [3:24] to powiem później no a druga rzecz właśnie z tym uczeniem [3:29] Greków greki to wiąże się z tym że no jest takie przekonanie gdzieś [3:36] zwłaszcza Wśród osób które gdzieś właśnie mają kontakt z tak zwanymi [3:41] native speakerami czy ludźmi posługującymi się grekom nowożytną No że [3:46] ci native speakerzy ci ludzie którzy posługują się współczesną greką mają jakieś takie lepsze wyczucie tego języka i kiedy czytają teksty starożytne to oni [3:59] po prostu je rozumieją rozumieją lepiej i właściwie to co nie wiem bibliści uczeni na świecie [4:08] robią to są jakieś konstrukcje które byłyby konstrukcjami sztucznymi takimi [4:13] które nie przystają tak naprawdę do nie wiem ducha tego języka więc to są takie [4:19] dwie kwestie które z którymi ja osobiście się spotkałem z opowieści [4:25] ludzi którzy gdzieś właśnie mieli kontakt z ludźmi mieszkającymi w Grecji mówiącymi współczesną greką [4:34] No i chciałbym trochę o tym opowiedzieć trochę opowiedzieć o historii tego [4:40] języka no i no właśnie spróbować odpowiedzieć na pytanie jak to [4:45] jest po pierwsze z tą wymową czy my mówimy źle współcześni Grecy mówią dobrze i po drugie czy to jest tak że jeśli [4:55] znasz język nowogrecki to znaczy że będziesz czuł to co się dzieje [5:01] w tym greckim języku antycznym lepiej albo w ogóle będziesz czuł w odróżnieniu [5:07] od kogoś kto kto nie zna współczesnej Grecji a Uczy się tylko [5:13] greki antycznej także to zacznę od takiego [5:20] Może przydługiego mam nadzieję że nie aż tak bardzo wprowadzenia w To czym w ogóle język grecki jest bo jest to język niesamowity [5:30] wyjątkowy zupełnie jeżeli chodzi o naszą tutaj Europejską rzeczywistość czy czy [5:37] myślę Nawet w ogóle w skali w skali świata ze względu na to że może się poszczycić najdłuższą w [5:44] nowej Europie tak historią taką my mamy rejestrację Zabytki [5:50] piśmienne które sięgają swoją historią drugiego tysiąclecia [5:57] przed Chrystusem także właściwie mamy zarejestrowane poświadczone ślady [6:03] obecności tego języka na przestrzeni czterech tysięcy lat no to jest niesamowite i właściwie nie ma jakby przerwania ciągłości kulturowej [6:15] tak w tym zakresie czyli jest takie czasami No jestem filologiem klasycznym więc jeśli często spotykam z takimi [6:25] jakimiś różnego rodzaju mniej lub bardziej pogardliwymi opiniami na temat [6:31] tak zwanych języków martwych tak wyuczyć się języków martwych i to często jest [6:37] opatrzone taką konotacją związaną z czymś takim nie za bardzo pozytywnym No [6:42] to jak jest martwy to czujemy że coś tutaj jest z nim nie tak oczywiście to pojęcie można byłoby traktować jako takie pojęcie techniczne [6:51] Tak możemy mówić o pewnych językach które nie są [6:57] jakby przekazywane już z pokolenia na pokolenie tak Czyli dzieci nie uczą się ich od swoich rodziców czy od jednego z rodziców i w tym sensie one są martwe po [7:07] zatrzymały się gdzieś na pewnym etapie swojego rozwoju No nie wiem Można by powiedzieć tak jest z łaciną [7:15] Ta która wyewoluowała później w języki romańskie tak natomiast taka łacina w [7:21] wersji powiedzmy klasycznej No to w tym sensie jest językiem martwym No co w mojej opinii w żaden sposób nie dezawołuje nie powoduje [7:30] że nie należałoby się jej uczyć ponieważ Z różnych względów wręcz przeciwnie [7:36] należałoby stwierdzić Natomiast jeżeli mówimy o tego typu [7:41] kategoryzowaniu No to Greka nie jest językiem martwym w ogóle tak dlatego że ona ciągle żyje i są ludzie którzy uczą się greki od swoich rodziców nie ma [7:53] przerwania tej ciągłości kulturowej natomiast No właśnie [7:58] ja tutaj na chwilę rzucę taką prezentację mam żeby państwu [8:05] nieco zwizualizować pewne rzeczy o których będę tutaj mówił mówię o tej [8:11] historii bardzo długiej 4 000 lat [8:17] historii języka no i sięgamy do drugiego tysiąclecia przed Chrystusem i już z [8:25] tego okresu znajdujemy tabliczki z pismem linearnym b Które jest [8:31] zapisem języka greckiego funkcjonującego w ramach [8:37] bogatej niesamowitej cywilizacji mykeńskiej takie wielkie pałace na [8:42] Krecie których ruiny do dzisiaj możemy oglądać No i znajdujemy znajdujemy tabliczki które pokazują nam [8:53] różnego rodzaju fakty z tego z tego właśnie okresu jest to [8:59] inny rodzaj pisma taki który No nie zawsze przypomina ten alfabet grecki [9:05] którego potem używano ale takie były takie były początki [9:11] cywilizacja mykeńska upadła gdzieś w okolicach 1200 roku [9:16] przed Chrystusem i mamy taki moment wtedy [9:22] między tym czasem a mniej więcej 8 może 9 wiekiem [9:28] przed Chrystusem gdzie nie spotykamy nie mamy do czynienia z zabytkami piśmiennymi ale potem już od tego czasu [9:38] zaczynamy znajdować najpierw inskrypcje i potem stopniowo różne inne zabytki [9:43] piśmiennicze z tego z tego okresu coś mi tutaj prezentacja szaleje ale może mi się [9:53] udają [Muzyka] od pewnego momentu zaczynamy znajdować [10:02] właśnie różnego rodzaju zabytki piśmiennicze i one już zapisywane są alfabetem takim który został przejęty od Fenicjan [10:11] i Grecy dokonali rzeczy niesamowitej właściwie takiej Można byłoby powiedzieć [10:17] rewolucji jeśli chodzi o w ogóle taką technikę posługiwania się [10:23] pismem tak i to w jaki sposób Pismo weszło No ten taki krwiobieg kulturowy w Europie i na świecie później poprzez [10:36] Taką rewolucję którą bym nazwał rewolucją samogłoskową Otóż kiedy przejęli pismo fenickie to niektóre znaki spółgłoskowe takie redundantne [10:45] zostały zastąpione czy zostały użyte do tego żeby wyrazić żeby wyrażać żeby [10:51] zapisywać samogłoski No i to jest niesamowity przełom ponieważ w tym momencie kiedy my mamy zapis samogłoskowy pisma [11:01] No to teksty pisane zaczynają być dostępne w takim bardzo bardzo szerokim zakresie tak już nie trzeba być wysokiej klasy [11:11] specjalistą żeby móc czytać teksty Tak wystarczy poznać ograniczoną liczbę znaków i możemy fonetycznie odczytywać brzmienia brzmienia tekstów [11:23] także tutaj też Greka ma swoje ogromne ogromne no nie do [11:29] przecenienia wyznaczenie swój wielki wkład [Muzyka] i te zabytki piśmieni się które my mamy [11:39] właśnie już to wszystko co jest zapisywane tą tym tym pismem [11:44] samogłoskowym tak z użyciem samogłosek pokazują nam bardzo duże zróżnicowanie [11:52] jeśli chodzi o formę kształt języka greckiego na tamtym obszarze i tutaj [11:58] państwo widzą mapkę greckich dialektów w starożytności [12:04] po okresie archaicznym w okresie klasycznym grecka była No tak można by powiedzieć zróżnicowana [12:13] politycznie Tak ona się składała z Małych polece i Każda taka polis [12:22] posługiwała się no w zależności od tego w jakim regionie jesteśmy różnego [12:27] rodzaju dialektami wersjami dialektalnymi grecki czyli [12:33] właściwie nie istniała standardowa wersja języka greckiego to jest taka sytuacja którą byśmy mogli porównać do sytuacji panującej na przykład we [12:44] Włoszech przed zjednoczeniem Włoch gdzie dialekty które Zresztą do dzisiaj [12:51] są tam obecne tak w różnych regionach mówi się nieco nieco inaczej [12:57] no i nie było tej wersji takiej ustandaryzowanej tak w przypadku Włoch [13:03] po zjednoczeniu uznano że ten dialekt taki toskański Florencja okolice to [13:09] będzie ten dialekt taki którym będą posługiwać się Włosi komunikując się między sobą tak Czyli powstał jakiś taki kompromis i [13:22] tak to się ułożyło Natomiast jeżeli chodzi o Grecję starożytną [13:27] No to ta sytuacja takiego rozbicia dialektalnego ona się zmieniła trochę [13:37] trochę później w V wieku ale zanim zanim tam do tego dojdę No to myślę że warto [13:43] byłoby zwrócić uwagę na to jaki to efekt dawało i tutaj padł gdzieś tam padło [13:50] gdzieś nazwisko nazwisko Homera tak wcześniej który jest oczywiście znany z [14:01] tych dwóch wielkich poematów epickich Iliady i Odysei gdybyśmy się [14:08] przyjrzeli temu jak wygląda ta Greka homerycka [14:13] No to okazałoby się że to jest taki właśnie niesamowity amalgamat Mix [14:20] różnych dialektów greckich które nie są związane z jakimś jednym miejscem jakimś [14:28] jednym terytorium z jakąś jedną polis tylko mamy tak bardzo mocny komponent [14:33] joński gdzieś ta tradycja homerycka widocznie W tym regionie gdzie posługiwano się dialektem Jońskim [14:41] funkcjonowała ale ponieważ te tradycje ustne które tam [14:47] znajdujemy sięgały gdzie się Poki mykeńskiej archaicznej [14:55] swoimi korzeniami No to znajdujemy masę archaizmów właśnie z tego okresu tak [15:01] jakby wplątanych włączonych w tą warstwę językową i do tego jeszcze formy eolskie [15:08] które tam się znajdują tak Czyli jeszcze inne formy dialektalne No i efektem jest [15:14] taki swoisty dialekt swoista wersja greki [15:19] homeryckiej to jest czymś wyjątkowym jest czymś unikalnym nieporównywalnym z [15:25] niczym innym właściwie nomy na studiach Filologii klasycznej jakby osobno uczymy [15:31] greki homeryckiej naszych studentów No bo to jest dość mocne przejście dla [15:37] kogoś kto powiedzmy no z jakiejkolwiek wersji języka greckiego by [15:43] lądował w Grecja Homera No to musi naprawdę dużo nadrobić dużo się nauczyć [15:49] na bardzo różnych płaszczyznach no i ta literatura też w tym w tym okresie tego [15:55] takiego rozbicia dialektalnego No była pisana w różnych dialektach w zależności od gatunku autorzy [16:06] posługiwali się różnymi dialektami więc to co jest charakterystyczne właśnie dlatego okresu archaicznego wczesnoklasy to jest to rozbicie greki na bardzo dużo [16:16] wersji różnych dialektów No i to się zaczyna zmieniać w V wieku a związane [16:23] jest to zrastającą i taką już później ustabilizowaną rolą Aten jako hegemona w regionie i zarówno pod względem [16:33] politycznym jak i ekonomicznym i kulturowym przede wszystkim no Ateny to jest stolica attyki i miejsce gdzie posługuje [16:44] Posługujemy się dialektem attyckim i ten dialog dattycki [16:49] za sprawą tej dominacji Aten No zaczyna być tym dialektem który powoli powoli [16:56] zaczyna wkraczać na scenę jako ten taki język normatywny ustandaryzowany [17:02] którym zaczynają posługiwać się Grecy mieszkający w różnych miejscach a będący [17:09] pod dominacją czy wpływem kulturowym Aten No i co za tym idzie tej greki tej tego dialektu atryckiego [17:20] no i ta gra ka stała się tak takim takim taką normą standardem taki komunikacji [17:26] między Grekami którzy gdzieś w lokalnych swoich społecznościach dalej oczywiście [17:31] posługiwali się dialektmi tak ale kiedy komunikowali się między sobą to dialekt [17:37] attycki na który wpływał mocno dialektyjoński zaczynał powoli stawać się normom standardem [17:46] te wersje greki z tego okresu nazywamy greką klasyczną No jestem filologiem [17:52] klasycznym i właśnie jakby historia mojej dziedziny to jest historia związana z badaniami nad tekstami nad kulturą właśnie epoki klasycznej tak [18:02] czyli to jest ten czas i to zazwyczaj z tym okresem i z tą wersją greki wiążemy [18:09] te wszystkie informacje które gdzieś tam w szkołach do nas docierają o tych ważnych potężnych istotnych postaciach [18:19] sofoklesach eurypidesach arystotelesach platonach i tak dalej to oni posługiwali [18:25] się właśnie dialektem adtyckim już tą taką ustandaryzowaną wersją [18:31] greki natomiast jakby takimi już kluczowym punktem [18:38] bardzo istotnym punktem który No jakby Można byłoby powiedzieć [18:46] te pozycje tej takiej z apetyzowanej wersji greki jako pewnego standardu [18:52] ugruntował była sytuacja związana z ekspansją świata greckiego po [19:00] podbojach Aleksandra Wielkiego tak Czyli jesteśmy w czwartym wieku w drugiej [19:08] połowie czwartego wieku i rozpoczyna się właściwie nowa epoka mówi się o nowej [19:15] epoce tak zwanej epoce hellenistycznej wtedy kiedy świat rozpadły się ściany [19:21] świata jak umawia pani profesor Gajda Krynicka W jednej [19:27] ze swoich ze swoich książek ten świat hellenistyczny nagle ekspanduje gdzieś [19:33] tam na wschód no i no ta dominacja ta dominacja świata greckiego przekłada się [19:40] również siłą rzeczy na rozpowszechnienie się [19:45] no pewnej wersji języka greckiego tej Właśnie takiej [19:50] międzynarodowej Można byłoby powiedzieć tutaj są różne są różne koncepcje mówiące o tym jak należałoby tłumaczyć powstanie czegoś co nazywamy językiem [20:01] coina tak zwanym językiem wspólnym językiem który stał się jeszcze później [20:07] za sprawą Rzymian tak właściwie takim standa międzynarodowym językiem [20:14] wschodu Imperium Rzymskiego no oprócz języka aramejskiego Tak to ta Greka jest [20:21] właściwie No takim takim standardowym językiem międzynarodowym tamtych tamtych czasów [20:31] No więc właściwie małe do czynienia ze swego rodzaju taką diglosią taką [20:37] dwujęzycznością która tak jakoś towarzyszy w ogóle językowi greckiemu przez Chyba całą historię dziejów tego języka gdzie Gdzie [20:47] w sprawach lokalnych w sprawach biznesowych w sprawach jakiś takich związanych z codziennym życiem ludzie posługują się coinę i taką inne [20:57] zaczyna powoli powoli odbiegać swoimi standardami od tego co widzieliśmy [21:03] właśnie w epoce klasycznej od tego dialektu attyckiego którym [21:08] posługiwali się Ci wielcy mistrzowie funkcjonujący właśnie w piątym w piątym [21:15] wieku to idzie aż tak daleko ten taki rozjeb [21:21] tak między językiem a ten dialektyttyckim że w pewnym momencie już jesteśmy powiedzmy w [21:31] pierwszym w końcówce pierwszego wieku drugi wiek 3 po Chrystusie greccy [21:38] intelektualiści uznają że tutaj coś trzeba z tym zrobić tak nie odpowiada im [21:43] jakby ta norma językowa która jest rozpowszechniona i rozpoczyna się taki nurt który nazywamy addycyzmem czyli takim powrotem [21:52] do czystości języka którym posługiwali się Ci wielcy mistrzowie ci klasycy 5 [22:01] wieku to jest okres w którym powstaje taki nurt nazywany drugą sofistyką No i [22:08] właśnie Jednym z przejawów tego nurtu było adrecyzowanie powrót do języka sprzed kilkuset lat to że ten język coinnessie oddali mocno od tego języka [22:21] klasycznego widać no choćby przez to No w tamtym czasie powstają [22:27] leksykony tak które tłumaczą te stare słowa tak które już zostały [22:34] zapomniane i no chcą intelektualiści greccy żeby one wróciły jednak do [22:41] literatury żeby oczyścić ten język coinę i przywrócić mu te standardy najwyższe [22:48] No i to też w jakiś sposób umacnia znowu taki rodzaj diglosji tak czyli trochę [22:53] inną greką się mówi załatwia sprawy codzienne komunikuję a inną grę pisze [22:59] się na przykład utwory literackie czy nie wiem wygłasza się mowy [23:05] retoryczne [23:10] gdybyśmy dalej szli w tym takim umawianiu [23:16] historii języka greckiego No to musielibyśmy powiedzieć o grece średniowiecznej takiej bizantyjskiej i później epoce już [23:27] właśnie greki nowożytnej która też no po odzyskaniu [23:34] niepodległości przez Grecję w 1833 roku [23:39] tutaj no sprawa właśnie językowa budziła wielkie emocje ponieważ [23:45] byli zwolennicy właśnie takiego znowu powrotu do pewnego [23:52] standardu greki do oczyszczania jej choćby nie wiem znaleciałości tureckich czy innych I [24:03] powstał taki wariant języka który nazywany jest katarywusa tak zwany język [24:09] oczyszczony No i zwolennikami dimoth tego języka [24:14] znowu Takiego mówionego prawda to zawsze zawsze te kwestie językowe i to jakiego [24:21] języka w jakim kontekście należałoby używać No to były były takim ważnym problemem na bardzo różnych płaszczyznach tak [24:29] politycznych ideologicznych też religijnych nawet tak były wielkie kontrowersje na bank tego Jak tłumaczyć na którą wersję języka tłumaczyć Biblię [24:40] także to to swoją drogą jest ciekawy problem ale no nie mamy czasu żeby żeby [24:45] jakoś tam w szczegóły wchodzić to co nas interesuje tutaj dzisiaj to jak do tego [24:51] wszystkiego ma się kwestia języka którym zapisany jest Nowy Testament tak Czyli coinę biblijna coinę ten język grecki Nowego Testamentu Tak [25:04] on trochę sprawiał problemu teologom biblistą swego czasu ze względu [25:11] na taką swoją specyfikę trochę no bo po pierwsze No jest to język coiny jakby go [25:18] umiejscowić chronologicznie No to to jesteśmy w tym właściwie takim okresie rozkwitu ukoinę Można byłoby powiedzieć No i odbiega swoimi normami oczywiście [25:29] od od pewnych norm takich które znajdujemy w gresę klasycznej O homerze [25:35] już nie mówię bo tak jak na początku powiedziałem Greka homerowa to już jest zupełnie zupełnie inna inna historia [25:44] No już nawet starożytni autorzy na przykład laktancjusz mówili o tym mówili [25:50] o grece Nowego Testamentu określając ją mianem języka rybaków [25:56] czyli zwracali uwagę na to że jest to raczej taki prosty język nieskomplikowany no który nie trzyma powiedzmy tych norm [26:05] takich wysokich tak czy gdybyśmy porównali Platona i nie wiem apokalipsę [26:12] Jana No to to powiedzmy na płaszczyźnie stylistycznej to jest przepaść co nie znaczy że jest to jakiś bo kiedyś było wartościowane tak [26:21] wszystko co nie było klasyczne na przykład pod koniec XIX wieku początek XX wieku filologowie klasycznie mówili o wielkim upadku dekadencji wszystkiego co [26:32] się wydarzyło po epoce klasycznej a w związku z tym również język musiał się zkiepścić tak i ta Greka Nowego Testamentu była traktowana jako taka [26:41] drugorzędna trzecio trzeciorzędna wersja języka to wielki wilamowic melendorf [26:48] mówił że nie jest w stanie czytać Pawła w ogóle tak że to że to w ogóle nie jest pisane po grecku że ta stylistyka go drażni i nie jest w stanie tego robić [26:57] potem zaczęły się zmieniać te takie ewaluacje estetyczne [27:02] już nie przestajemy traktować Czy jakby ewaluować te wersje języka w odniesieniu [27:08] do gryki klasycznej tylko traktujemy ją na jej własnych zasadach No i to co można powiedzieć to jest to że no Jest to Poprawna Greka i to jest taka Greka [27:18] którą znajdujemy na przykład [27:23] dokumentach papirusowych które znajdujemy w Egipcie epoki chylanistycznej i okazuje się że że różnego rodzaju słowa znaczenia słów [27:34] wyrażenia które tam na przykład w listach możemy odnaleźć takich które były pisane przez zwykłych ludzi tamtych czasów No one znajdują swoje [27:43] odzwierciedlenie również właśnie w tej wersji greki nowotestamentowej Więc no [27:49] myślę że to nie należy właśnie wracać do tego takiego pomysłu na porównywanie tej [27:56] gryki z gryką klasyczną potraktować ją jako właśnie [Muzyka] taki taki [28:07] no wyraz językowy No związany z pewną czasem i z pewnym miejscem też i tutaj również należałoby [28:19] wziąć pod uwagę to że ta Greka biblijna No ona naturalny sposób [28:24] ponieważ jest zanurzona w kontekst semicki No to ma ten substrat semicki jeszcze czyli Znajdziemy tam idiomę które które [28:35] były zaczerpnięte z nie wiem hebrajskiego biblijnego z hebrajskiego [28:41] miszmańskiego późniejszego tak z języka aramejskiego tak Czyli tutaj jest taki [28:46] amalgamat powiedzmy lokalna wersja kuine zabarwiona takim substratem semickim No [28:53] co powoduje że to jest taki rzeczywiście specyficzny rodzaj specyficzny rodzaj języka [29:04] myśli tak jest tak no To wróćmy tak bo powoli będę musiał gdzieś odpowiedzieć na te pytania trudne z początku No to jak jak [29:16] właściwie jak to jest z tym uczeniem się języka greckiego No jakiej [29:23] wersji języka w takim razie się uczyć żeby naprawdę zrozumieć [29:28] żeby naprawdę zrozumieć Nowy Testament czy na przykład dobrą strategią jest [29:36] uczyć się greki współczesnej tak i wtedy jak wejdziemy staniemy się takimi No [29:42] można powiedzieć biegłymi użytkownikowi użytkownikowi [29:47] greki greki współczesnej to będziemy lepiej rozumieć nawet testamenda może [29:53] odwrotnie jeżeli będziemy znać coinę Nowego Testamentu to rzeczywiście dogadamy się na tych wakacjach na Krecie tak [30:03] w jakiś sposób no [30:08] to może bym do tych dwóch kwestii przeszedł najpierw do prostszej może związanej z wymową tak jak tak jak mówiłem czy czy Grecy Czy [30:20] ludzie którzy posługują się wymową grecką No zarzucają wszystkim mnie [30:28] grekom tak to że oni błędnie wymawiają że błędnie wymawiamy tak my wszyscy [30:37] język grecki i No tutaj trzeba byłoby wyjaśnić tak taką [30:48] taką rzecz skąd w ogóle Greka jakby znalazła się w kręgu zainteresowania [30:56] Europejczyków po okresie średniowiecza tak bo wiemy że okres średniowiecza jest [31:02] tym okresem dominacji łaciny na zachodzie Europy dopiero po upadku [31:07] konstantynopolan zaczynają pojawiać się w Europie Zachodniej Grecy którzy gdzieś tam decydują się na to żeby osiąść [31:16] tutaj taka nie chcą zostać w imperium tureckim No to jest okres renesansu [31:22] Gdzie nastąpił powrót do zainteresowania dziełami klasycznymi greckimi [31:31] No i ludzie którzy czytają te teksty słyszą jak Grecy którzy do wówczas tą bizantyjską wersją [31:40] wymowy greckiej się posługują czytają te teksty No i jeden z takich znanych [31:48] bardzo badaczy istotnych z punktu widzenia też biblistyki Nowego Testamentu bo autor wydania współczesnego właściwie [31:59] pierwszego współczesnego wydania krytycznego tekstu Nowego Testamentu greckiego razem z Rotterdamu uznał że no język który ma tak długą [32:12] historię No musi się rozwijać tak i również na płaszczyźnie wymowy muszą [32:18] następować zmiany Więc założył że to jest niemożliwe żeby po [32:24] tak długim okresie czasu wymowa grecka nie uległa zmianie i ci Grecy którzy [32:30] czytają po swojemu w naturalny sposób te teksty to nie mogą czytać tak samo jak [32:35] użytkownicy tego języka No w tym przypadku 1500 2000 czy jeszcze jeszcze [32:42] dalej wstecz i zaczął badać na zasadzie porównawczej komparatystycznej na [32:49] przykład Szukając odpowiedników greckich w łacinie tak czy jakiś słów greckich [32:56] które w innych kontekstach językowych się będą pojawiać zaczął czytać teksty gramatyków tak tuż pozostawili nam różnego rodzaju [33:04] informacje na temat wymowy tak ci starożytni no i słusznie uznał że muszą [33:10] być różnice i dokonał pewnej rekonstrukcji tak swojej Nazywamy ją [33:16] rekonstrukcją erazmejską sposób wymowy który ją naśladuje wymową [33:22] erazmejską Erazm zdawał sobie sprawy z pewnych [33:27] słabości tak swojego systemu już właściwie parę lat po tym jak skonstruował tą hipotezę o tym jakby to miało brzmieć w odniesieniu do greki [33:35] klasycznej No to zaczął się wycofywać z pewnych ustaleń ale było już za późno i [33:41] to wszystko jakby Mleko się rozlało i to wszystko gdzieś tam poszło No i właściwie na świecie całym poza oczywiście [33:50] tymi miejscami gdzie kultura grecka funkcjonowała dalej w żywy sposób i [33:56] No nic dziwnego że że Ten język był przez nich wymawiany w [34:03] taki sposób w jaki to robili w tym w tym okresie czasu no [34:10] ale poza poza tą sferą oddziaływania wymowa razmiańska się rozpowszechniła [34:16] ona ma też swoje różnego rodzaju odmiany tak troszkę inaczej tą wymowę razmiańską [34:21] realizujemy My Polacy troszkę inaczej to będziemy słyszeć w wykonaniu greckim trochę inaczej francuskim nie wiem amerykańskim [34:30] i zdajemy sobie sprawę z tego że jest to rekonstrukcja tak i jest to umowna [34:35] rekonstrukcja do której kulturowo jakby jesteśmy przyzwyczajeni i korzystamy z niej jakby siłą tradycji [34:46] Można byłoby powiedzieć No i efekt jest taki że no [Muzyka] to brzmienie nasze to rekonstruowane [34:55] no odbiega trochę od tego co słyszymy dzisiaj jadąc na plażę na Kretę czy czy [35:03] słuchając nie wiem mediów nowogreckich No ta wymowa jest inna ta [35:10] wymowa jest po prostu inna więc już z tego powodu tutaj należałoby albo przyjąć grecki sposób Gdybyśmy chcieli rzeczywiście stosować w [35:21] jakiś sposób tą naszą znajomość greki coinę do komunikacji współcześnie to po prostu od razu uczyć się [35:30] wymowy nowogreckiej czyli takiej która No nie jest naturalna dla nas ale jest [35:35] naturalna dla Greków weźmy tutaj analogię takie [35:41] nie ma czasu ale [Muzyka] w związku z tym tylko wspomnę A można byłoby posłuchać sobie w internecie są [35:50] rekonstrukcje na przykład brzmienia języka polskiego [35:56] sprzed kilkuset lat prawda Zresztą może Może kawałek jeśli tutaj [36:07] Może kawałek państwu zaprezentuje za wiernecz by nam nie mieszkać Ale by [36:14] naszego zbawiciela i jego przyjścia pożądać był on raczył tego dnia w nasza [36:21] sirca zawitać i nas wrogo w naszych widok i niewidomych uchowań [36:28] teraz coś było Było super No właśnie jesteśmy to jest przykład rekonstrukcji [36:33] brzmienia języka staropolskiego No to jest niby ten sam język tak którym się posługujemy niby tak bo ma też te formy archaiczne [36:42] ale słyszymy inne brzmienia tak Ty zresztą to że on brzmiał inaczej jest widoczny w naszej ortografii tak te wszystkie o z kreską rz ch h to one są [36:53] odzwierciedleniem tego jak to kiedyś brzmiało A co Dzisiaj straciliśmy [36:58] do pewnego stopnia no i mówimy o okresie znacznie krótszym [37:03] niż okres między dziś a powiedzmy powstaniem tekstów Nowego Testamentu tak 2000 lat a powiedzmy 500 lat 600 lat [37:14] język się po prostu zmienia Tak i wymowa również się zmienia [37:19] więc można by powiedzieć tak jakby z takiej perspektywy [37:25] językowej to zarówno współcześni Grecy źle wymawiają [37:31] Nowy Testament tą grę genowego Testamentu jak i my ze swoją wymową oraz miańską zdając sobie sprawę z tego że tam [37:38] pewne rzeczy mogły brzmieć inaczej niż że raz mus chciał nie więc tu jesteśmy powiedzmy na podobnej płaszczyźnie dla mnie to nie jest jakiś [37:49] problem tak to Najważniejsze jest to żeby zrozumieć o co chodzi natomiast [37:55] zdając sobie sprawę z tego że rekonstruujemy ja nie jedni ani drudzy nie robią tego dobrze przy czym Grecy robią to naturalnie tak samo jak My [38:05] czytamy Kochanowskiego i nie staramy się odzwierciedlać brzmienia tego takiego [38:11] jak Kochanowski by chciał czy powinien brzmieć No My czytamy po nowopolsku [38:17] staropolski staropolskie teksty i to jest dla nas zupełnie naturalne Gdybyśmy chcieli być takimi purystami No to też musielibyśmy brzmienie każdego dialektu [38:27] w każdej epoce rekonstruować czytać Platona inaczej ją umiera inaczej nowe [38:32] Testament inaczej i to można byłoby zwariować więc tu co do wymowy [38:38] niech się nasi bracie i siostry Grecy nie denerwują tak to sytuacja jest [38:44] właśnie bierze swoje początki no [38:50] Z tej z tych obserwacji Erazma i z tego co tam potem się wydarzyło [38:57] No myślę że to jest chyba kwestia jakaś taka drugorzędna druga sprawa [39:03] jest związana ze znaczeniami znaczeniami słów taki tekst 15-wieczny [39:09] taki tekst xv-wieczny polski znowu tak żeby szukać analogii jakichś nie wiem [39:14] Lament świętokrzyski bardzo myślę znany tekst jak sobie go poczytamy [39:19] z perspektywy użytkownika współczesnego języka polskiego proścież Boga wy miłej żądne maciory by wam nad dziadkami nie były takie to pozory jelejanie Boga Nie [39:30] nie dziś zajrzała nad swym nad miłym synem Krasnym iż on cierpi męki nie [39:35] będąc w żadnej winie No co my tutaj już pomijając kwestie brzmienia tak że na pewno brzmiało to [39:45] brzmiało to zupełnie inaczej znamy język polski ale czy to jest taki tekst który [39:51] my przez to że znamy język polski jakby lepiej rozumiemy tak musimy wziąć pod uwagę choćby zmiany znaczeń słów tak no [40:01] maciora dzisiaj ma zupełnie inne znaczenie niż w [40:06] XV wieku jak widać tak gdzie pojawia się w tekście takim modlitewnym literackim [40:12] o bardzo wysokim rejestrze tak Gdzie właściwie Matka Boska tak tutaj [40:18] przemawia więc to to co mi tutaj chodzi to jest [40:25] żeby zwrócić uwagę na to że język się zmienia Nie tylko na tej takiej [40:31] płaszczyźnie fonetycznej wymowy ale również zmieniają się znaczenia słów tak [40:36] i to jest niby ten sam język ale możemy wpaść w niezłe pułapki [40:41] chcąc No jakby przekładać nasze współczesne rozumienie języka znaczeń [40:49] konotacji związanych z tymi znaczeniami na teksty które powstały Dawno dawno temu tak no na przykład 2000 lat temu jak w przypadku greki coiny która [40:58] dodatek nie jest taką grę czystą tak można byłoby powiedzieć bo jeszcze z tym substratem semickim o którym mówiłem więc no współczesny Grek czy urzędnik [41:07] użytkownik współczesnego języka greckiego nie będzie czuł tego substratu semickiego bo on nie będzie znał idiomów semickich z tamtego okresu więc [41:19] to jest trochę złudne oczywiście ktoś kto zna ten język będzie będzie trochę [41:25] jakby uprzywilejowany tak bo pewne słowa będzie już znał ale będzie musiał za każdym razem uważać na przykład na na te kwestie związane z [41:36] ewolucją znaczeń to raz a dwa czy użytkownik współczesnego języka greckiego nie musi interpretować tych starych tekstów [41:47] i tutaj chciałbym Państwu coś pokazać po pierwsze [42:00] jeden z jedno z wydań [42:06] co my tutaj co my tutaj mamy właściwie my mamy nic innego przed sobą jak po [42:11] lewej stronie tekst Nowego Testamentu zapisany w coinę a po prawej stronie my [42:18] mamy przekład języka kojne na grę późniejszą tak współczesną Czyli to co może zwrócić naszą uwagę to jest [42:31] to że istnieją przekłady tak i No Greka biblijna jest dość prosta tak więc Więc powiedzmy że tutaj jakbyśmy się [42:43] przyjrzeli różnicom tak między tym jak to jak to brzmi to czasami nie ma tak [42:48] bardzo rażących różnic jak powiedzmy gdybyśmy tutaj wrzucili zamiast jego Nowego Testamentu to nie wiem Homera albo albo [42:58] Platona nawet i po prawej stronie tłumaczenie nowogreckie okazałoby się że tutaj są spore różnice i ktoś kto posługuje się tym językiem tak na który [43:11] no potrzebuję tego przykładu żeby zrozumieć żeby zrozumieć dokładnie ten tekst który jest tutaj po lewej stronie tak nie jest tak że on nic nie rozumie [43:20] kompletnie z lewej strony ale to nie jest taka znajomość języka płynna i [43:27] wcale niekoniecznie to poczucie językowe musi mu towarzyszyć właściwe czyli to jest jedna rzecz jednak istnieją nowożytne [43:37] przekłady starej gryki tak Czy to nie jest tak że że wystarczy współczesnemu Grekowi co innego [43:44] Testamentu i on sobie poradzi nie poradzi sobie tak czy ktokolwiek kto by się uczył języka nowożytnego nie przeczyta do [43:52] końca wszystkiego tak jak trzeba i teraz wejdę jeszcze w [43:58] powiedzmy jeden szczegół tak żeby państwu uzmysłowić też to co tutaj na [44:03] płaszczyźnie interpretacyjnej może się dziać zajrzę jesteśmy tutaj w jednej z wersji nową greckich tak Nowego Testamentu W [44:15] ewangelii według Jana XXI rozdziale i tam jest taki słynny dialog [44:23] między Jezusem i Piotrem ten dialog jest bardzo znany zwłaszcza w kręgach [44:30] chrześcijańskich to jest taki dialogu w którym Jezus pyta trzykrotnie Szymona [44:36] Piotra o to czy go kocha Piotr odpowiada że tak że on wie że go [44:42] kocha i jakby trzeciej takiej sekwencji [44:48] w odpowiedzi na tą pozytywną odpowiedź Piotra Jezus mówi pasiowieczki moje [44:53] paśmie baranki moje i tekst jest znany ze względu na to że tutaj bardzo wiele [44:59] Kazań tekstów i innych rzeczy powstało na temat tego że pojawiają się różne czasowniki wyrażające miłość tak że Jezus na [45:11] początku pyta Piotra używając czasownika agapo [45:16] a Piotr odpowiada używając czasownika filo i to się powtarza a za trzecim razem Jezus zmienia czasownik na chwilę i [45:25] Szymon jakby się z tego cieszy i bardzo różne koncepcje z tym użyciem [45:31] czasowników tutaj mamy one się doczekały różnych interpretacji i zaglądam [45:41] na przykład do kilka tych przykładów nowożytnych [45:46] greckich przejrzałem tak to jest tutaj tą to miejsce gdzie Jezus pyta Aga pas Aga pas tak i w wersji Nowogrodzkiej Piotr [46:00] odpowiada tak panie ty wiesz że cię Aga po tak Czyli co się co się tutaj [46:05] wydarzyło współczesny Grek tak tłumacz współczesny [46:10] grecki uznał że różnica między agapoi filo jest nieistotna [46:16] tak to zinterpretował i za każdym razem tak tutaj Aga po [46:22] się pojawia Aga pasa gapo tata sekwencja tych [46:27] czasowników nie jest zmieniona podczas gdy powiedzmy inne synonimy które tutaj są na przykład paź baranki moje boskie targi jamu moim maineta próba tamu [46:38] rozkryta próba tamu to jest zachowane tak Czyli tutaj idzie autor współczesny [46:43] ze starą greką coinę A w przypadku tych takich newralgicznych dla nas często [46:49] czasowników on nic nie zmienia jest to pewien wybór [46:54] interpretacyjny No takiego ujednolicenia tak czy też [47:00] pokazuje że chyba mogły się w ich odczuciu zmienić [47:05] pewne pewne odczucia dotyczące znaczeń tego czasownika tak oni nie widzą tutaj [47:11] żadnej gry słów podczas gdy również moim zdaniem i [47:17] zdaniem to dość sporej ilości biblistów należałoby to uwzględnić tak [47:23] że jednak tutaj te różnice są tak czy moglibyśmy powiedzieć nie zgodzimy się z Grekami w tej kwestii i będzie to związane z całym [47:34] procesem interpretacyjnym i mógłbym pokazywać dalej wiele innych przykładów które pokazują jak współczesny tłumacz nowogrecki musi [47:45] zinterpretować tekst starogrecki po to żeby go oddać temu współczesnemu czytelnikowi czyli tak na dobrą sprawę robi dokładnie to [47:54] samo co robimy my tłumacząc coinę biblijną na język polski [48:01] mówię będąc uprzywilejowanym w tym że No pewne słowa on kojarzy tak już natomiast No czasem w tych newralgicznych w tych trudnych [48:13] momentach gdzie potrzeba jest interpretacji Jesteśmy w tej samej [48:18] sytuacji co użytkownicy współczesnego języka greckiego [48:25] No bo też Gdyby tak popatrzeć na to z innej perspektywy No gdyby było tak [48:31] że no ta ciągłość kulturowa powoduje tą taką naturalną takie naturalne [48:37] rozumienie tak wierzę sobie Grek ten tekst i on rozumie go tak jak trzeba go rozumieć Tak chcielibyśmy żeby taki fajny skrót nastąpił No to gdyby tak [48:46] było No to właściwie jeżeli chodzi o biblistykę światową No [48:51] to autorzy greccy bibliści greccy No byli by liderami tak i to oni by [48:58] dyktowali tutaj to w jaki sposób my pewne rzeczy rozumiemy No tak nie jest No jakby liczba biblistów greckich jest [49:07] proporcjonalna do do liczby biblistów wszystkich innych możliwych narodowości [49:13] którzy zajmują się czy trudzą się nad interpretacją tych tekstów [49:20] także myślę że jak fajnie jest znać to No myślę że to nie przeszkadza że ten sposób tak żeby może nawet właśnie dawać pewną przewagę [49:30] komuś kto używa języka nowogrodzkiego i mógłby czytać nawet tą starą grekę [49:37] właśnie na na modłę nowogrecką i No pewnie gdzieś mu się utrwalą słowa jakieś pewne połączenia będzie mu łatwiej ale ciągle pozostanie pewien [49:48] proces interpretacyjny który Niezależnie od tego czy Posługujemy się nową greką czy nie [49:56] No stoi przed nami i te teksty mają ciągle wiele tajemnic i [50:03] są różne rzeczy do odkrycia które są ciągle ciągle przed nami więc myślę [50:10] warto się uczyć tak na pewno języka i nowożytnego nic nie stoi na [50:17] przeszkodzie żeby właśnie ino wożytnego i coinę i żeby sobie wymawiać to po nowogrecku tak wtedy będzie łatwiej nie [50:27] będzie tego takiego rozjebło Ja mam studentów właśnie na Filologii klasycznej którzy uczą się nowej greki stare i takie te interferencje zachodzą [50:35] oni mają trochę czasem problemy z tym żeby przejść od jednej wersji wymowy do drugiej więc pewnie takich ludzi byłoby praktycznie i mówić [50:44] od razu o nowowie grecku tak to jest dla mnie rzecz wtórna ale pamiętajmy o tym [50:50] nie ma takiego magicznego klucza skrótu który [50:56] powodowałby że że użytkownik języka nowożytnego będzie no [51:01] zwolniony z obowiązku interpretacji uzasadnienia co widać w przekładach [51:06] nowogreckich Nowego Testamentu znacząco przedłużyłem Przepraszam bardzo [51:15] tak nie udało mi się wszystkiego powiedzieć i zapewne odpowiedziałem tak [51:20] jak to we wstępie wspomnieliśmy na część tylko tych pytań które gdzieś tam się [51:26] kryją nie za tym za tym zagadnieniem Dziękuję bardzo Dziękuję również takie dwie refleksje zanim będą pytania pierwsza to jest taka [51:36] jak to wygląda z czytaniem dlatego że Rozumiem że o ile kwestia [51:43] wymowy Nowogrodzkiej jest problematyczna I w [51:48] związku z powyższym Jeżeli ktoś usiłuje wymawiać mówić po butelce klasycznej Czy [51:55] coina w Grecji No to ma mają Grecy problem ze zrozumieniem jego taka osoba [52:02] też ma problem ze zrozumieniem tego czy Grecy mówią po grecku A jak wygląda kwestia z czytaniem czy na przykład bardzo zmienił się zapis jeżeli chodzi o [52:13] słowa bo tak jak pokazywałeś tutaj w tłumaczeniu tym nowogrodzkim Biblii No [52:18] to widziałam że to są dokładnie te same znaki tak znaki się Powiedzmy że uprościło się tak nieco bo bo zazwyczaj nie używa się tam przydechów także [52:27] niektóre znaki diakrytyczne zniknęły akcenty się [52:32] uprościły tak w zasadzie jest tylko jeden typ akcentu tak w Grecji starożytnej były trzy czy dwa powiedzmy tam z wariantem [52:42] natomiast oczywiście alfabet się nie zmienił znaki się nie zmieniły także [52:48] jest tylko kwestia zmiany właśnie tego brzmienia tak Czyli No My czytamy tam [52:53] powiedzmy w tej wersji coinę tak dźwięk ETA tak Przy zapisie etynu współcześni [53:03] Grecy już z i tacyzowali to tak gdzieś tam właściwie już w II wieku pewnie już już po powstaniu prawdopodobnie tekstów Nowego Testamentu nastąpiła ta i [53:12] tacyzacja i ta ETA jest wymawiana jak i także my mówimy Jezusa oni mówią isus [53:18] tak I to takie czasami są drobne różnice czasami One są większe ale zapis jest [53:24] ten sam jest nieco uproszczony zmieniają się brzmienia w ewangelią one [53:31] Helion takie z ciekawości czy na przykład no jeżeli chodzi o na [53:40] przykład grę to czy oceniasz również z wymowy nie nie bo jeżeli oczywiście gdybym uczył nowej greki Tak jak moi moi [53:50] koledzy w Instytucie No to wiadomo to jest ważna ważna sprawa ta fonetyka [53:55] natomiast Jeżeli ktoś czyta mi tekst starożytny No [54:01] i powiedzmy no nie wiem zastosowałby sposób nowokredzki bo nie wiem jest grekiem albo uczył się greki linowej wcześniej nie ma to dla mnie żadnego [54:10] problemu Także sposób sposób wymowy byleby był konsekwentny i zrozumiały [54:16] tutaj dla mnie sprawą drugo czy trzeciorzędną najważniejsze jest żeby [54:21] rozumieć tekst i drugie takie skojarzenia tym mówiłeś o języku polskim [54:27] który pokazywałeś taką próbkę języka polskiego sprzed 500 lat Natomiast my [54:33] możemy na żywo obejrzeć sobie takie próbki przed stóp do kilkunastu lat w [54:39] postaci filmów z okresu międzywojennego to jest traktem 100 110 lat prawda gdzie [54:45] mamy język polski który jest wymawiany zupełnie inaczej Ja [54:51] już tutaj nie mówię o tych próbach powiedzmy gwarowości ale ten język polski taki klasyczny na którym którego uczyli się też z tej wymowy takiej [54:59] czasami Ultra prawidłowej aktorzy również i język w którym [55:06] tworzone były firmy filmy popularne nie jakaś sztuka Wysoka prawda [55:11] Czyli Można przypuszczać że i słownictwo i sposób wymawiania i funkcjonowania [55:19] tego języka No było w miarę powszechne przynajmniej w części Polski i on też [55:25] się bardzo bardzo różni i to nie tylko fonetycznie prawda również znaczenie [55:30] słów a to jest raptem 100 120 lat prawda więc to tutaj jeżeli państwo a tu mówimy [55:39] o okresach no mówimy o dwóch tysiącach na przykład lat tak czy nawet jeżeli [55:44] mniejsze nawet gdybyśmy tam sięgnęli No nie wiem do końcówki gry ki bizantyjskiej No to jednak jest jest spory okres czasu [55:54] zresztą w ogóle też bardzo ciekawe zagadnienie dlatego że my mamy taki w [55:59] ogóle sposób postrzegania starożytności jako pewnego monolitu stąd na przykład coś zdziwienie że ta Greka koina się różni [56:08] od gryki Homera prawda A to też minęło prawda sporo czasu No dokładnie to jest taki ciekawa sytuacja kiedy na przykład no [56:19] nawet zdarza mi się słuchać jakiś tam wystąpień Kazań w kościele i ktoś sobie [56:24] sięga do słownika starogreckiego i No jakby rozkład znaczeń na [56:32] przestrzeni nie wiem powiedzmy 700 lat jakby nie robi wrażenia tak na tym który mówi tak Czyli 700 lat dla niego jest bez różnicy tak to to że to że to [56:44] znaczenie mogło już zupełnie No nie wiem wyjść zużycia po 7 sekund latach nie [56:50] powstrzymuje naszego mówcy przed tym żeby jakąś tam fajną teorię [56:56] nam sprzedać tak czy przekonać nas do czegoś Także to tak No jest coś takiego [57:02] że mówimy starożytność i to się wydaje że to jest taki jednolity zupełnie [57:09] chronologicznie jeżeli chodzi o mentalność o kulturę okres tak A to są naprawdę czasami bardzo duże bardzo duże różnice [57:19] na przestrzeni sporej jednak przestrzeni czasowej No są teorie że [57:24] Nowy Testament wcale nie został pierwotnie spisany w ku greckim na ile można tam w ogóle ocenić [57:33] No tak tak chyba miałem nawet gdzieś tutaj w tych naszych cyklach jakiś taki [57:39] wykład gdzie dotykałem na przykład taki tak zwanej hipotezy aramejskiej [57:45] Czasami można spotkać też taką hipotezę hebrajską [57:50] No i tutaj jeżeli chodzi o nowe Testament No to oczywiście musielibyśmy no inaczej potraktować ewangelię synoptyczne inaczej No na [58:00] przykład listy Pawła No to myślę że jeżeli chodzi o listy Pawła nie ma żadnych wątpliwości co do tego że one po grecku powstały od razu wiemy że Paweł [58:09] posługiwał się biegle greką widać [58:14] na kiedy kiedy czytamy ten tekst w oryginale natomiast na jakiś wątpliwości [58:20] mogą się pojawiać jeżeli chodzi o ewangelię zwłaszcza Ewangelii syn optyczne zwłaszcza że mamy pewne takie ślady z wczesnej starożytności o tym że [58:30] przynajmniej Ewangelia Mateusza według Mateusza miała gdzieś tam w wersji [58:40] semickiej powstać albo przynajmniej logia Jezusa tak czyli jakieś słowa [58:47] Jezusa miały być najpierw spisane w języku semickim No i wydawać by się mogło że to jest zupełnie naturalna sprawa bo przecież zanim doszło do [58:58] spisania tekstów ewangelii No to musiał mieć [59:04] miejsce jakiś klucz lub dłuższy okres przekazu ustnego tej tradycji o słowach [59:09] i dziełach Jezusa No a pierwsi świadkowie tak tych zdarzeń [59:16] pochodzili z kręgów semickich i pewnie raczej komunikowali po aramejsku te wszystkie historie więc na pewno jakiś tam moment w którym dochodzi do [59:27] wyrażenia po grecku tak tych opowieści opowiadanych w językach semickich musi [59:33] mieć miejsce a ale ten taki podział na hellenistów i nie to już znajdujemy w [59:39] Nowym Testamencie w dziejach apostolskich tak Czyli też jest pewna grupa Żydów schylenizowanych która bardzo wcześnie staje się chrześcijanami [59:50] No i oni przypuszczamy już od razu komunikują pewne Tradycje w języku greckim więc tutaj mamy taką jakby interferencję no i [1:00:00] są różnego rodzaju próby dowodzenia tego że w Ewangeliach [1:00:06] synoptycznych mamy do czynienia raczej z tłumaczeniem jakiegoś materiału [1:00:12] semickiego na grekę tak ale nie mamy żadnych dowodów na to że no nie mamy śladów materialnych jakiekolwiek [1:00:22] wersji semickiej tych tekstów w Ewangelii No i jednak ja [1:00:28] jestem taki dość sceptyczny tak co do jeżeli chodzi o tego typu teorię No tak [1:00:34] Greka jest mimo wszystko dobrą greką tak raka którą [1:00:40] Ewangelii synoptyczne są spisane która raczej pokazuje nam to że [1:00:46] użytkownik sprawny użytkownik tego języka posługiwał się nim po to żeby [1:00:51] stworzyć pewne narracje Myślę że jednak od samego początku tworzone w języku greckim który był przecież językiem tak jak już o tym wspominałem takim [1:01:01] międzynarodowym w tamtym czasie Musimy pamiętać o tym że no nawet judea [1:01:08] to był taki teren który był mocno schelenizowany i [1:01:13] to nie od 10-5-20 lat tylko my mówimy o pokoleniach całych które gdzieś pod [1:01:21] wpływem tej kultury greckiej W tym tak zwanym na przykład okresie między testamentalnym funkcjonowały znajdujemy do dzisiaj z tamtych czasów [1:01:32] ślady tego no na przykład nie wiem na cmentarzach inskrypcje nagrobne [1:01:39] zapisywane żydowskie inskrypcje nagrobne zapisywane w języku greckim więc jest cała masa dowodów które wskazuje na to że Greka również na terenie Judei [1:01:50] ówczesnej była bardzo ważnym medium komunikacyjnym i nic nie stoi na przeszkodzie żeby teksty Ewangelii synoptycznych również podobnie jak inne [1:01:59] teksty Nowego Testamentu od razu były komponowane tworzone po grecku natomiast [1:02:05] widać tam ślady tych tradycji wcześniejszych ewidentnie tak i tego że [1:02:11] ten substrat semicki jest tam obecny że idiomy semickie są czasami zachowane tak [1:02:18] czasami to jest taka nierówna bardzo grecka Greka a czasami bardzo semicka ale wydaje mi się że jest bardzo trudno [1:02:25] udowodnić to że istniały najpierw jakieś [1:02:32] wersje skomponowanych do końca Ewangelii według [1:02:38] Mateusza Marka Łukasza a dopiero potem ktoś je przełożył na grekę i my mamy do [1:02:44] czynienia z przykładem tak to ciężko jest udowodnić [1:02:49] czy aramejski język tak miałby też tam stać pod spodem to tylko na zasadzie [1:02:55] takich hipotetycznych rekonstrukcji się dzieje retro przekładów i hipotez tak a [1:03:00] no ja jestem sceptyczny powiedziałaś kilkakrotnie że stąd jest [1:03:07] spisany dobrym językiem greckim a ja po raz kolejny trafiam właśnie [1:03:13] zostaje od was wysłane pytanie w zasadzie przy każdym z twoich [1:03:18] wykładów poświęconych właśnie Grecy powtarza się w jakiejś formie Która z [1:03:25] ksiąg jest spisana najlepszym greckim a które najmniej poprawnym [1:03:31] No na przykład są partie Ewangelii Łukasza które są na [1:03:37] przykład prolog bardzo piękna coina helenistyczna jak się czyta a jednocześnie ten sam Łukasz [1:03:45] wplata widocznie Pracując z jakimś materiałem właśnie takim semickim pod [1:03:50] spodem fajne idiom fajnej idiom taki jakby nasączony [1:03:56] tym takim semickim brzmieniem pamiętajmy też o jednej rzeczy że na język Nowego [1:04:05] Testamentu ma ogromny wpływ język Starego Testamentu czyli i tutaj Uwaga [1:04:12] wcale nie hebrajski tekst Starego Testamentu tylko grecki tekst Starego [1:04:18] Testamentu septuaginta bo na przykład większość cytatów stary testamentowych [1:04:24] które znajdujemy w Nowym Testamencie jest zbliżona bardziej do greckiej [1:04:30] wersji którą znajdujemy w septuagincie niż hebrajskiej wersji i pewne podobieństwa stylistyczne tak w momencie kiedy właśnie znajdujemy [1:04:40] odniesienia do starego testamen czy nawet stylizowanie tekstu na na jakiś taki dyskur starotestamentowy no on ma związek z tym jak kształt miała [1:04:51] septuaginta czyli Stary Testament który czytali pierwsi chrześcijanie tak że no na przykład Łukasz jeżeli wy Wracając do [1:05:00] pytania Myślę że to bardzo są tam fajne takie momenty jeżeli chodzi o grekę no [1:05:06] Paweł myślę że też wcale nie jest Myślę że bardzo sprawnym jest [1:05:11] użytkownikiem natomiast no na przykład objawienie Jana Apokalipsa Świętego Jana [1:05:17] jest traktowana jako taki przykład języka raczej [1:05:23] spełniającego czy tam powiedzmy niższych standardach o niższych standardach [1:05:28] czasami też Ewangelii według Marka się tak mówi tak to jest [1:05:33] ta stylistyka Markowa nie wszystkim się podoba Tak wszystkie zadania [1:05:39] rozpoczynające się od spójnika Kai i poszedł i zrobił i coś tam i coś tam i [1:05:44] coś tam więc tak oczywiście jest nierówna Tak można powiedzieć tak ręka ale za każdym razem Nawet jeżeli to jest taka no [1:05:51] substandardowa Greka No to nie można powiedzieć że tam są nie wiem błędy gramatyczne składniowe nie to można się kłócić O [1:06:01] stylistykę powiedzmy dobór słownictwa o to jak można byłoby dopowiedzieć gdyby Platon to napisał to jakby to jakby to zrobił tak no ale to [1:06:10] są inne czasy inne miejsce i No inny kontekst [1:06:15] w ogóle powiedziałeś Przy okazji bardzo ciekawą rzecz dlatego że jak czytamy na przykład w przykładzie nowe Testament To [1:06:26] absolutnie objawienie Jana apokalipska nie wydaje nam się standardowa prawda I tutaj ten przekład który jednocześnie poetyzuje w [1:06:37] jakiś sposób tekst no wpływa na nasz odbiór i myślę [1:06:45] że do tego nawiązuje pytanie dotyczące w ogóle też tego czy warto się uczyć to [1:06:50] które zadaliśmy na początku czy warto się uczyć języka greckiego No bo skomentowego ja bym tutaj rozszerzyła to pytania to czy [1:06:59] właśnie warto się nauczyć przynajmniej takich podstaw żeby móc czytać w jakiejś [1:07:06] formie Biblii oryginale i pytanie które do nas dotarło to brzmi w ten sposób jak [1:07:13] długo trzeba się uczyć żeby móc czytać nowe Testament w oryginale i czy jest to bardzo trudne no tak no to czy warto to [1:07:24] No to myślę że to chyba jest jasne że warto to w ogóle dla mnie pytania w [1:07:33] jakimkolwiek byśmy jej nie zadawali kontekście dotyczące zdobywania wiedzy tak czy warto uczyć się fizyki kwantowej [1:07:43] jakby w samym założeniu są zawierają jakiś taki błąd poznawczy który mówiłby [1:07:50] o tym że człowiek nie jest ciekawy i poznawanie jest czymś jakichś nowych [1:07:58] rzeczy jest czymś co jest dla niego stratą czasu tak więc myślę że to czy [1:08:03] warto bym pominął oczywiście i pewnie inaczej będzie pytał inaczej będzie zadawał to pytanie ktoś kto [1:08:14] chciałby zapytać o to no jak dobre narzędzie dostanie do ręki tak w [1:08:20] momencie kiedy chciałby czytać ten tekst w oryginale No i myślę że dostanie [1:08:26] bardzo dobre narzędzie No zawsze zawsze lepiej jest czytać tekst w oryginale niż [1:08:31] w przekładzie ponieważ przekład jest zawsze interpretacją do pewnego stopnia do mniejszym lub większym stopniu oczywiście tak bo czasami nie [1:08:40] potrzebujemy interpretować robimy ekwiwalencje na zasadzie jeden do jednego No ale są miejsca które domagają się tego tak a zwłaszcza takie które [1:08:48] gdzieś między którymi mamy tą przepaść kulturową bym powiedział [1:08:54] Jak długo także to tyle jeżeli chodzi o to czy warto [1:09:00] Jak długo Myślę że wbrew pozorom wbrew pozorom [1:09:05] to nie jest trudny język myślę że to jest tak że może przerażać [1:09:12] nasz alfabet który wygląda dla nas nieco egzotycznie natomiast jak się okaże kiedy wejdziemy No nie wiem w semantykę [1:09:23] okaże się że występuje tam mnóstwo słów które my rozpoznamy bez trudu w języku [1:09:29] polskim na przykład gdzieś tam dotarły do naszego języka czy bezpośrednio czy [1:09:34] przez łacinę za pośrednictwem łaciny która była przecież tak naprawdę naszym drugim językiem Narodowym Tak wiem przez większość czasu pisaliśmy teksty [1:09:44] literackie w Polsce po łacinie więcej czasu niż po polsku [1:09:49] no i siłą rzeczy Ta łacina gdzieś wpływała na nasz język polski a na [1:09:55] łaciny wpływała Greka więc też gdzieś tutaj są te zależności [1:10:01] między tymi językami więc na poziomie semantycznym znajdziemy mnóstwo podobieństw na poziomie organizacji języka to jest normalne Europejski język [1:10:09] na dodatek zbliżony do języka polskiego na przykład ze względu na system deklinacyjny Czyli to co my robimy mówiąc to się dzieje dokładnie dokładnie [1:10:19] tam nie oczywiście z pewnymi tam różnicami jakimi składniami które są [1:10:25] idiomatyczne więc no i na dodatek Jeżeli ktoś [1:10:31] chciałby się skoncentrować na Greca Nowego Testamentu No to też obraca się w [1:10:36] pewnym ograniczonym zasobie słów tak bo nauczyć się całej greki to nie jest [1:10:41] możliwe starej No słowniki są przepastne i to jest po prostu nie do zrobienia [1:10:48] natomiast nauczyć się greki coina Nowego Testamentu No nie wiem ktoś kto by był [1:10:54] zdeterminowany i miał czas na to żeby codziennie sobie [1:11:00] nie wiem po dwie godzinki to poćwiczyć to ja bym zaryzykował [1:11:05] twierdzenie że po pół roku przy takiej regularności intensywności on sobie będzie czytał nowe Testament bez problemu [1:11:15] natomiast problemu bez problemu w sensie w sensie takim że no oczywiście nie [1:11:21] rozwiąże wszystkich kwestii interpretacyjnych tak ale będzie gdzieś tam po tym tekście się poruszał i będzie będzie będzie mniej [1:11:31] więcej i rozumiał o co chodzi Tak oczywiście mówił o idealnej sytuacji student dyscyplinowany który rzeczywiście ma motywację codziennie to [1:11:39] robi ten i to jest dość prosty język tak naprawdę A ja chciałam tylko dodać że rzeczywiście to się zgadza [1:11:48] A my dajemy naszym studentom przynajmniej na takim początek połowę [1:11:54] czasu więcej niż powiedziałeś bo uczą się greckiego przynajmniej początkowo [1:12:00] przez rok czasami jest jeszcze dodatkowy fakultet Który też z językiem greckim ma [1:12:06] coś do czynienia także zapraszam państwa bardzo serdecznie Jeżeli jesteście [1:12:12] zainteresowani grekono testamendalną albo na studiach w ewst albo po prostu [1:12:18] jako wolnych słuchaczy taka możliwość również jest i sporo osób z niej [1:12:23] korzysta Sławku bardzo serdecznie ci dziękuję to [1:12:28] rzeczywiście niezwykle ciekawy temat i ta historia języka który jak sam [1:12:34] powiedziałeś to liczy kilka tysięcy lat z czym te kilka tysięcy to jest dużo [1:12:39] więcej niż te 2000 rok które mamy zawsze w głowie jak mówimy o jakiś tam początkach załóżmy chrześcijaństwa jest bardzo ciekawa [1:12:50] myślę że zachęciliśmy też trochę osób do nauki języka greckiego chociażby właśnie po to żeby móc [1:13:00] przeczytać sobie czy ewangelię czy listy czy inne części [1:13:05] nowego testamentu czy No chociażby septuagintę w języku greckim [1:13:12] ale również jak się okazuje język grecki coinę wcale nie jest taki zupełnie [1:13:22] nieprzydatny współcześnie bo być może nie dogadamy się z grekiem coina ale [1:13:28] będziemy na przykład w stanie przeczytać etykiety w sklepie niekoniecznie od razu [1:13:33] wszystko zrozumieć bo wiadomo że też zasób słownictwa jest zupełnie inny No ale przynajmniej znaki greckie będziemy w stanie [1:13:44] odczytać i zrozumieć bardzo się to przydaje na przykład przy szukaniu jakiegoś miejsca na mapie czy wyszukiwaniu u nas ulic czy jakiś las [1:13:54] właśnie w poruszaniu się w obcym kraju jeżeli znamy jego język a przynajmniej [1:14:01] alfabet na tyle żeby odczytać także to jest taki dodatkowy Bonus na przykład dla naszych studentów również raz jeszcze bardzo serdecznie dziękuję [1:14:11] tobie Sławku Dziękuję państwu tutaj na zoomie Dziękuję państwu na Facebooku i [1:14:17] do zobaczenia i oczywiście życzę miłego wieczoru Dziękuję bardzo dobranoc --- Przygotowane przez: mgr Joanna Gacka Kontakt: j.gacka@ewst.pl